God is boos?

Op tweede kerstdag 2004 keek ik naar de tv en zag voor het eerst van mijn leven de verwoestende werking van een tsunami en de verschrikkelijke gevolgen ervan voor duizenden mensen.

Was dit een natuurramp zonder oorzaak of schuldige? Of was dit de boosheid van God over de slechtheid van de mensen?

De Engelsen hebben een mooie uitdrukking voor een grote ramp: ‘an act of God’. Er is geen andere schuldige aan te wijzen dan God alleen, of het is louter toeval. En dan komt die grote vraag: als het Gods wil is, waarom doet Hij dat dan? Is Hij boos? Of is er een verborgen hemels plan waar we op een geheimzinnige manier deel van uitmaken?

REGENBOOG

De mensen in Zeeland geloofden na de watersnoodramp in 1953 soms dat God Nederland strafte met een ramp, om ons te waarschuwen wegens onze verdorven levenswijze. Het is een poging om een verklaring te vinden voor het onbegrijpelijke. Beter een God die straft, dan een blind lot dat ons treft. In de Bijbel staat ook zo’n verhaal over de ondergang van de wereld door het water: het verhaal van Noach. Noach mag met de ark het leven van een aantal schepsels redden, terwijl alle andere mensen en dieren letterlijk verdrinken in de woede van God over de slechtheid van de mensen. Het berouwde God dat hij die mensen gemaakt had: weg ermee! Het verhaal loopt gelukkig uit op een nieuw begin en een verbond van God met de mensen: God zal nooit meer de mensen uitroeien omdat ze slecht zijn, ze zijn nu eenmaal onvolkomen. God zet de regenboog in de hemel als een teken van zijn trouw aan ons mensen.

KARMA

Sommige mensen zeggen dat we onze levens en alles wat ons daarin overkomt, al voor onze geboorte hebben gekozen. Of dat alles een gevolg is van onze daden uit het verleden. ‘Karma’ noemen ze dat, een populair begrip uit het oude India. Ik had ooit een paar boeddhistische monniken uit Birma op bezoek die hun ogen uitkeken over onze rijkdom. Hun conclusie was: jullie hebben een heel goed karma, daarom hebben jullie dit allemaal. Ik keek maar even naar de hemel.

GEEN PLAN

Maar wat als er helemaal geen plan is? Dan is alles wat ons mensen treft toeval en kunnen de meest absurde dingen gebeuren, zonder een reden. De filosoof Albert Camus (1913-1960) was daarvan absoluut overtuigd en schreef prachtige romans over hoe mensen met de absurditeit van het leven omgaan. Elke algemene theorie of theologie over het leven klopt niet met het concrete, dagelijkse mensenleven. Dat concrete leven vraagt altijd nieuwe beslissingen en keuzen. Gek genoeg past die ongrijpbaarheid beter bij het bijbelse denken over God, dan het denken over God als een soort kosmische wet. De Bijbel keert zich altijd tegen onpersoonlijke kosmische spelregels die ons leven zouden bepalen, zoals de sterren.

GOD IS IEMAND

God is geen principe, maar maakt zich bekend als een persoon. Niet een soort uitvergrote mens, maar wel een iemand, een persoon, die jou kent; iemand die maakt dat de wereld geen lege wrede plaats is, maar een woonplaats voor jou en alle andere levende wezens. Je bent niet verloren in oneindigheid, maar je bent in alle dingen van het leven gezien en gekend door God zelf. De rode draad in de Bijbel is niet een verklaring van de dingen of van het kwaad in de wereld, maar de relatie tussen God en de mensen. Daarom kan God berouw hebben, van plan veranderen of woedend worden over het kwaad dat mensen elkaar aandoen.

GOD IS VERHEVEN

In het vroege christendom had men grote problemen met het geloof in een God die erg persoonlijk was en een beetje rook naar de schepping die hij gemaakt had. Een God die ook nog eens boos en wraakzuchtig kon zijn. Dat paste niet bij het Griekse denken over God als een oneindig verheven lichtgestalte, hoog en ver van de aardse laagheid. De theoloog Marcion, die leefde rond 100 na Christus, bedacht dat de Bijbel voor christenen maar beter beperkt kon blijven tot het Nieuwe Testament. Want de God van het Oude Testament was vooral een boosaardige schepper van een grove lage wereld, die verlost moest worden. God als vader van Jezus Christus was de verheven hemelse vader van de wereld, die geen lage menselijke gevoelens als woede of jaloezie kende.

De theoloog Origenes, iets later, vond wel dat de hele Bijbel als Gods woord moest blijven gelden, maar dat je allerlei verhalen over God als persoon en zijn emoties als beeldspraak moest begrijpen. Want God is natuurlijk geen mens, met primitieve emoties als boosheid en jaloezie. Zo werd God van een persoon toch een beetje een verheven principe. Maar kan ik een principe aanspreken als vader? En kan een ondoorgrondelijke bovenmenselijke God mededogen hebben met ons?

ROEP OM RECHTVAARDIGHEID

Twintig jaar geleden werd een vriend van mij vermoord in zijn woning, omdat hij homoseksueel was. Mijn vriend was geliefd en een trouw vrijwilliger in een verpleeghuis. Bij zijn uitvaart liet de dominee vrome liederen zingen. Maar ik had gewild dat de ontzetting van God over dit kwaad had geklonken in woedende liederen over de boosheid van God. Als er geen plek is voor de ontzetting en de woede, kan er ook geen vergeving zijn, lijkt mij.

De woede van God hoort ook bij zijn verwerping van het kwaad in deze wereld. Als God niet woedend is, wie kan er dan nog om recht vragen? En zo is de boosheid van God ook een roep om rechtvaardigheid, een woede die voortkomt uit diepe liefdevolle verbondenheid van de Allerhoogste met de machtelozen en vertrapten van deze wereld. Het is die woede die ook in Jezus leefde, als het ging om het onrecht en de leugen die de wereld in de greep heeft. Gezonde, zuiverende woede, zonder wreedheid, geboren uit liefde.

Sietse Visser is justitiepastor.