Hoe kan God het lijden toelaten?

In het leven kunnen zich situaties voordoen waarbij God ver weg of zelfs afwezig lijkt. Wie zelf met lijden te maken krijgt of het leed van anderen ziet, vraagt zich soms vertwijfeld af ‘Waar is God nu?’ of ‘Hoe kan God dit toelaten?’ God is toch liefde? En machtiger dan het kwaad? Waarom gebeuren al die verschrikkelijke dingen dan nog?

Tijdens een pastoraal bezoek durven mensen deze wezenlijke vragen uit te spreken. In de hoop en verwachting dat ze gehoord worden. En dat je ze als gelovigen samen kunt delen. Dat is iets anders dan dat men een pasklaar antwoord verwacht.

Psalmen en Job

In de Bijbel lezen we ook van mensen die worstelen met de schijnbare afwezigheid van God. Dichters in de psalmen roepen hun nood uit tegen God. Bijvoorbeeld in Psalm 10:1 ‘Waarom, Heer, bent u zo ver en verbergt u zich in tijden van nood?’ en in Psalm 22:2 ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?’ Deze laatste psalmwoorden spreekt Jezus ook aan het kruis (Mat. 27:46).

Als het gaat over de vraag naar het lijden en waarom God het toelaat, speelt vooral het bijbelboek Job een belangrijke rol. Job verliest alles wat hij heeft: zijn kinderen, zijn bezit, zijn lichamelijke gezondheid. Zijn vrienden proberen dit lijden te verklaren. Zij komen met de uitleg dat Job wel iets verkeerds zal hebben gedaan dat God hem zo straft. Deze verklaring deugt echter niet, lezen we verderop in het verhaal.

Het feit dat moeilijke geloofsvragen ook in de Bijbel voorkomen, kan ons herkenning en steun geven. Al van oudsher worstelen mensen met deze vragen. Ze horen blijkbaar bij het leven en bij de relatie met God. Ze worden niet veroordeeld, maar mogen er zijn.

Antwoorden

Waar mensen in de Bijbel een oorzaak proberen aan te wijzen voor het lijden, blijkt dat niet goed uit te pakken. Degene die in de ellende zit, schiet er niets mee op. Integendeel: het oordeel van anderen kan de lijdende extra verdriet bezorgen. In Job 16:2 verzucht Job na de reacties van zijn vrienden: ‘Gij zijt allen jammerlijke vertroosters’ (NBG-vertaling). Ook de inhoud van het antwoord van Jobs vrienden blijkt niet te kloppen. In Job 42:7 e.v. lezen we dat God Jobs vrienden verwijt, dat ze niet juist over hem (God) hebben gesproken. Het lijkt erop dat hier een duidelijk verband tussen lijden en schuld wordt afgewezen. Ditzelfde gebeurt in het Nieuwe Testament. Als de discipelen een blinde man zien, vragen ze aan Jezus of de man of zijn ouders hebben gezondigd. Jezus antwoordt: ‘Hij niet en zijn ouders niet’ (Joh. 9:1-3).

Wat opvalt in de psalmen is dat er geen ‘antwoorden’ in voorkomen, tenminste niet in de zin dat God ‘uitlegt’ waarom Hij zwijgt. Wel is het zo dat het uitroepen van de nood de lijdende helpt. In de meeste psalmen die met een klacht of vraag beginnen, komt er op een gegeven moment een omkeer. Het vertrouwen op God is ‘vanzelf’ teruggekomen.

Hoe dan wel?

Geeft de Bijbel dan geen enkel ‘antwoord’? Toch wel. De psalmen laten zien dat de dichters in hun nood het contact met God zoeken. Ze brengen hun verdriet en moeilijke vragen bij God. Ze vertrouwen er blijk-baar op dat dat mag en kan bij God. Na het uiten van hun emoties en hun klachten ontvangen de psalmdichters rust en ruimte.

In het bijbelboek Job antwoordt God zelf Job uiteindelijk in een storm (Job 38 e.v.). God vertelt over zijn macht en liefdevolle zorg voor al wat leeft. Hij roept bij Job geloofsherinneringen op, waardoor Job zich weer bewust wordt wie God is. God doet ook een beroep op Jobs eigen kracht, waardoor hij weer zelfvertrouwen krijgt en opstaat.

Jezus antwoordt de leerlingen dat er bij de blinde man geen enkel verband is met schuld. Vervolgens zegt Hij: ‘maar Gods werk moet door hem zichtbaar worden’ (Joh. 9:3). Vervolgens geneest Hij de blinde man. Ik denk dat deze tekst niet betekent: ‘om Gods werk te laten zien, moest deze wel man blind zijn’. Ik lees de tekst meer als een aansporing om je door het lijden van anderen te laten raken. En om te kijken wat je voor hen in die situatie zou kunnen betekenen. Zodat Gods liefde gestalte krijgt in onze omgang met elkaar, juist in kwetsbare omstandigheden.

Betekenis voor het bezoekwerk

Net zoals het in de psalmen helpt om je hart te luchten bij God, kan dat ook gebeuren in een gesprek met iemand die je vertrouwt. Als er ergens een plaats is waar je samen over leven en geloven kunt spreken, is dat het pastorale bezoekwerk. Het gaat degene die het moeilijk heeft meestal niet om het ontvangen van antwoorden. Eerder om gehoord en begrepen te worden. Daarom is het belangrijk om als bezoeker vooral te luisteren en er te zijn. Probeer in te voelen wat de ander doormaakt. Erken dat het verdrietig en moeilijk is. Het eigene van het pastoraat is dat je je samen ook tot een ‘Derde Aanwezige’ mag richten. Je kunt vragen of iemand het fijn vindt om samen te bidden, zodat je de nood en vragen aan God kunt voorleggen. Ook kun je iets van Gods liefde laten zien door de ander waar nodig praktisch bij te staan.

Context

Vragen als ‘waar is God?’ en ‘Hoe kan Hij het lijden toelaten?’ zijn vaak verbonden met een persoonlijke lijdenssituatie. Het kan ook zijn dat iemand niet zelf direct met lijden te maken heeft, maar wel nauw betrokken is bij anderen die lijden, dichtbij of ver weg.

Het is belangrijk om oog te hebben voor de context waarin de geloofsvragen klinken. Wat speelt er mee in de vragen? Gaat het om het kunnen vertellen en delen van ingrijpende gebeurtenissen? Of wil de ander echt graag weten hoe jij als bezoeker tegen de geloofsvragen aankijkt? Vroeg of laat kan er een moment zijn dat de ander wel een antwoord verwacht. Niet een theologische verklaring, maar een persoonlijk antwoord. Hoe denk jij over deze vragen? Wat helpt jou hierbij? Door jouw gedachten en ervaringen dan te delen kan er een uitwisseling ontstaan waar je allebei van leert.