Basis

In de stilte vormt zich een gezamenlijk besluit

Quakers wachten op ‘een Woord’

Door samen in stilte ontvankelijk te zijn voor de stem van God proberen quakers Gods wil gewaar te worden. Dat doen ze niet alleen tijdens bezinningssamenkomsten, maar ook bij vergaderingen. Beide worden ‘eredienst’ genoemd. De aanwezigen maken door de overgave aan God een transitie door. Tijdens de vergadering hebben ze in feite samen de leiding en laten ze zich omvormen, tot er een gezamenlijk besluit ontstaat.

In het staatkundig en religieus chaotische Engeland van de 17e eeuw hekelt schoenmaker, schaapsherder en autodidactisch bijbelkenner George Fox (1624-1691) de kerk. Hij vindt dat broodpredikers een leer verkondigen waarnaar ze zelf niet naar leven. Het is de kiem waaruit The Religious Society of Friends is ontstaan. Fox wordt van jongs af aan gegrepen door de verhalen in het Nieuwe Testament. Voor hem is de Bijbel een boek dat gelééfd moet worden. Hij probeert daarover met predikanten in gesprek te gaan, maar die pogingen lopen meestal stuk op onwil en onbegrip. Dat hij juist bij hen geen gehoor vindt, maakt hem depressief.

George Fox (Library of Congress, Washington; LC-DIG-pga-11433)

Hij gaat op trektocht door de vrije natuur van de Midlands. Op een van zijn zwerftochten beleeft hij iets wat hij ervaart als een openbaring. In zijn dagboek lezen we: ‘Toen al mijn hoop op de priesters was vervlogen en ik dus van buitenaf geen hulp of goede raad meer kon verwachten, hoorde ik een stem die zei: “Er is iemand die jou wél in je diepste wezen kan aanspreken, namelijk Jezus Christus.” Toen ik dat hoorde sprong mijn hart op van vreugde.’ Diep geraakt door deze ervaring keert hij naar huis terug om deze ontmoeting te verwerken.

Eigen woordkeus

Thuis gekomen slaat hij in de Bijbel de brief aan de Romeinen op en leest: ‘Want wat mensen over God kunnen weten is hun bekend omdat God het hen kenbaar heeft gemaakt.’ (Romeinen 1:19) Hij beseft dat hij ‘een Woord’ van God heeft gekregen. Zijn conclusie is: er moet iets van God in ieder mens zijn dat de mogelijkheid biedt, zonder tussenkomst van wie ook, Gods stem gewaar te worden. Hij noemt het Dat van God in ieder mens, de levende Christus, de opgestane Heer.

Voor Fox heeft de dode letter van de theologie daarmee voorgoed afgedaan en plaats gemaakt voor een directe communicatie met Christus, die Fox vaak aanduidt als ‘de Aanwezigheid in ons midden’. Fox hanteert vaak een terminologie zonder theologische lading die voor iedereen, ongeacht levensbeschouwing, toegankelijk is.

De persoonlijke ervaring staat centraal

Hierdoor is in de quakergemeenschap, waarvan hij aan de wieg stond, een breed scala aan levensbeschouwingen vertegenwoordigd. De persoonlijke ervaring staat centraal en iedereen wordt aangemoedigd om zo open mogelijk en in eigen woordkeus over spirituele aangelegenheden te spreken. Quakers kennen maar één waarachtige ‘geloofsbelijdenis’, het gaat hen om gedrag en leefwijze, indachtig de bijbeltekst: ‘Niet iedereen die “Heer, Heer” tegen mij zegt zal het koninkrijk van de hemel binnengaan, alleen wie handelt naar de wil van mijn hemelse Vader.’ (Matteüs 7:21)

Eensgezinde zoektocht

De quakersamenkomst is een vorm van eredienst waarin de aanwezigen zich scharen rondom ‘de Aanwezige in hun midden’ – de zitplaatsen staan in een kring – en zich openstellen voor het Innerlijk Licht. Ze wachten in stilte op ingevingen van liefde en waarheid in het hart. Iedereen, ongeacht levensbeschouwing, kan zonder enige voorkennis aan een quakersamenkomst deelnemen. Quakers wordt aangeraden zich met ‘hart en ziel’ voor te bereiden op de dienst door in het dagelijks leven tijd voor stilte te nemen en zich te oefenen in ‘diep luisteren’. Dat wil zeggen: niet alleen horen en begrijpen wat iemand zegt, maar vooral ook voelen waar de woorden vandaan komen. Het kan gebeuren dat iemand geroepen wordt om een ingeving te delen met de groep. Dat uit zich soms op een fysieke manier in hartkloppingen, stijging van de lichaamstemperatuur of bevingen (Engels: quakes). Deze persoon gaat dan staan, brengt de ingeving kort en bondig onder woorden en gaat weer zitten.

Quakers wachten, tot ze een Woord krijgen. (beeld Surprising Shots)

Vergaderingen binnen de quakergemeenschap vinden op dezelfde wijze plaats als bij de genoemde samenkomsten. Via het Innerlijk Licht kan een mens ‘Gods Wil’ gewaar worden. Geen mens is echter in staat om deze Wil in alle omvang en zuiverheid waar te nemen. Een groep mensen kan dat veel zuiverder. Alle tekortkomingen van het individuele onderscheidingsvermogen worden uitgefilterd door de waarnemingen van de andere groepsleden.

Om tot een gezamenlijk besluit te komen, wordt iedereen uitgenodigd de eigen waarnemingen met de groep te delen. Deze worden zonder commentaar vanuit de groep aangehoord. Dit proces gaat door totdat in alle bijdragen een gemeenschappelijk standpunt geformuleerd kan worden. Dit standpunt noemen we ‘het Gevoelen van de vergadering’ en quakers vertrouwen erop dat dit een zo zuiver mogelijke weergave is van Gods Wil. Quakerbesluitvorming is geen zoeken naar een compromis of een strijd om gelijk te krijgen, maar een gemeenschappelijke eensgezinde zoektocht naar Gods Wil.

Ingevingen

De Zakenvergadering is een ‘Eredienst voor besluitvorming’. Het is een gewone quakersamenkomst, met dit verschil dat er een agenda is die afgewerkt moet worden. De Schrijver van de vergadering (een lid van de gemeenschap die voor een bepaalde termijn in deze functie is benoemd) modereert het besluitvormingsproces en signaleert het moment dat het ‘Gevoelen van de vergadering’ zo coherent is dat het geformuleerd kan worden als een besluit. Zij legt deze constatering voor aan de vergadering. Als alle aanwezigen dat unaniem beamen verwoordt zij dit gevoelen in een tekst. Tijdens het schrijven van deze tekst houdt de vergadering de Schrijver in het Licht. (‘In het Licht houden’ is een open woordloze voorbede in het vertrouwen dat de Eeuwige de noden van degene die in het Licht gehouden wordt, zal lenigen). De Schrijver leest de tekst voor aan de vergadering. Als de vergadering de tekst unaniem goedkeurt wordt deze als Minuut definitief vastgesteld. Een Minuut is een letterlijke weergave van het besluit van de vergadering.

Alle deelnemers individueel en gezamenlijk zijn verantwoordelijk voor een goed verloop van de samenkomst.

Dat wil zeggen dat er voldoende stilte is om de ingevingen van het innerlijk gewaar te kunnen worden, dat iedereen in alle vrijheid kan spreken zonder dat er discussies ontstaan. Als de vergadering daar zelf niet toe in staat is (bijvoorbeeld als emoties het Licht verduisteren) heeft de Schrijver de pastorale taak om de vergadering te herinneren aan de ‘liturgie’ van de Zakenvergadering. Als hulpmiddel kan zij (of een van de aanwezigen) een stilte inlassen om de Aanwezige de ruimte te geven zich weer te manifesteren.

Een groep neemt zuiverder waar dan één mens

In grote quakervergaderingen worden vaak een paar Schrijvers benoemd. Eén om de dynamiek in de vergadering te modereren, één die de Minuten schrijft en één als Oudste die de pastorale functie vervult. Als een kwestie ingewikkeld is of expertise vereist kan een Zakenvergadering worden voorbereid in een Dorsvloer-sessie waarin meer ruimte is voor informatie-uitwisseling en baanbrekende ideeën. Deze vergadering is niet besluitvormend.

De quakergemeenschap heeft wereldwijd vierhonderdduizend leden waarvan ongeveer tachtig in Nederland.

The Religious Society of Friends (de formele naam van de quakergemeenschap) heeft als enig kerkgenootschap de Nobelprijs van de Vrede mogen ontvangen voor haar inzet tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog.

Willem Furnée is sinds 1983 betrokken bij het Religieus Genootschap der Vrienden. Hij was Schrijver van de Haagse Quakergroep, is momenteel Oudste van de Quakers Haaglanden en werkte mee aan het boek Quaker geloven en werken.