Jongeren verantwoordelijkheid geven

De kerk als thuisplek voor kinderen en jongeren

Onlangs vierde de jeugdvereniging van onze gemeente haar vijftigjarig bestaan. Natuurlijk waren mijn man en ik aanwezig. Op deze club ontlook niet alleen onze liefde; we zetten er ook de eerste stappen op gebied van leiderschap in de kerk. We leerden er vergaderingen voorzitten, groepen leiden, bijbelstudies maken en weekenden organiseren. Als vanzelfsprekend kregen en namen we verantwoordelijkheid. Een cultuur die al generaties lang doorgegeven wordt.

Inmiddels heeft onze zoon zijn plek op diezelfde jeugdvereniging gevonden en oefent hij in het leiden van de traditionele kerstavond voor ouderen. Dit artikel gaat in op aspecten die het doorgeven van leiderschap aan jonge generaties bevorderen.

Wie zijn de leiders in jouw gemeente? Wie heeft invloed op de vormgeving van de gemeente? Met deze vragen begint het hoofdstuk over ‘verantwoordelijkheid geven’, één van de zes kernwaarden van Samen Jong. Tussen het ervaren van betrokkenheid en het krijgen van verantwoordelijkheid zit een duidelijke link, blijkt uit het Amerikaanse onderzoek Growing Young, verschillende Nederlandse onderzoeken en uit ervaringen van gemeenten. Verantwoordelijkheid krijgen en daarmee de ervaring dat jouw inbreng van invloed is op het geheel, draagt bij aan een langdurige betrokkenheid van jonge generaties.

In het boek Samen Jong wordt leiderschap gedefinieerd als invloed hebben op anderen. Verantwoordelijkheid geven aan jonge mensen betekent accepteren van en ruimte geven aan invloed van hen op het geheel van de gemeente. Dit vraagt om reflectie op verschillende aspecten van gemeente-zijn. Ik licht drie aspecten uit die ook terug te vinden zijn in Samen Jong.

1. Invloed op het geheel van de gemeente

Het voorbeeld uit de introductie in dit artikel is wellicht een mooi voorbeeld van verantwoordelijkheid geven aan jongeren. Er zijn ook kanttekeningen bij te plaatsen. Een jeugdvereniging runnen is prachtig, maar welke invloed hebben deze jongeren in de hele gemeente? Ruim tien jaar geleden kwam de term ‘one eared Mickey Mouse’ op in jeugdwerkkringen: een kerkelijke gemeente als het ‘hoofd’ van Mickey en het ‘oor’ van het jeugdwerk daar tegenaan geplakt. Twee losstaande cirkels die elkaar nauwelijks raken. Binnen de jeugdvereniging, als leiding van kindernevendienst en clubs krijgen jongeren de ruimte om te groeien. Ze organiseren soms jeugddiensten en conferenties. Maar in het geheel van de gemeente blijven ze buiten beeld.

Een gevolg hiervan is dat het voor kinderen en jongeren lastiger wordt zich thuis te voelen in bijvoorbeeld de kerkdienst, maar ook om aansluiting te vinden bij andere generaties. En vice versa: voor volwassen kerkgangers en kerkenraad ontbreken prikkels om de stem van kinderen en jongeren mee te nemen in besluitvorming.

Dit inzicht zorgde bij de Protestantse Kerk in Nederland voor veel aandacht voor de kerk als thuisplek voor alle generaties, een geloofsgemeenschap waar jong en oud zich verbonden en op elkaar betrokken weten.

Een afgescheiden ‘jeugdwerk-bubbel’ is niet alleen onhoudbaar voor kerken waar steeds minder kinderen, jongeren en gezinnen actief zijn, leren van en tussen verschillende generaties is ook enorm verrijkend en waardevol. Dit begint bij het erkennen van jonge generaties als gelijkwaardige en volwaardige gelovigen. Wie kinderen en jongeren als broeders en zusters gaat zien, kon wel eens versteld staan hoe de Heilige Geest door hun onbevangen vertrouwen of juist oprechte levensvragen kan spreken.

Deze open houding kan het begin zijn van een betekenisvolle, wederkerige relatie tussen generaties, waarbij zowel kinderen en jongeren als volwassenen actief hun best doen om zich in de ander in te leven. Cruciaal is dan wel dat kinderen en jongeren zich fysiek en emotioneel veilig kunnen weten en dat talenten gezien en benut worden.

Zelf aan de slag:

Lees het artikel op protestantsekerk.nl/verdieping/kerk-als-thuisplek-voor-kinderen-en-jongeren/. Onderaan de pagina is een link naar de quickscan. Hiermee krijgt u inzicht in de plaats van jongere generaties in uw gemeente. Welke stap zou uw gemeente kunnen zetten om kinderen en jongeren bij het geheel van de gemeente te betrekken?

2. Wat is verantwoordelijkheid?

Het is natuurlijk prachtig als kinderen en jongeren in de gemeente meedoen, maar is dit hetzelfde als leiderschap en verantwoordelijkheid geven? Niet altijd duidt meedoen op betrokkenheid, op daadwerkelijke participatie.

De Amerikaanse psycholoog Roger A. Hart ontwikkelde de zogenaamde participatieladder. Hij onderscheidt acht treden van participatie. Onderaan gaat het om schijnparticipatie: manipulatie, decoratie en afkopen. Bovenaan staat het dragen van verantwoordelijkheid, waarbij het initiatief bij de kinderen en jongeren zelf ligt.

Bij de onderste treden kunt u denken aan een tiener die de kaars mag aansteken, zonder dat zij weet wat dit betekent of hierover vragen kan stellen. Of aan een kindermoment tijdens de kerkdienst dat vooral een leuke onderbreking is voor de volwassenen. Hoe verder naar boven, hoe meer inspraak de jongeren krijgen. Denk bij trede vijf aan een predikant die samen met jongeren een bijbelgedeelte bespreekt en hun vragen en opmerkingen meeneemt in de preek. Op trede zeven organiseren jongeren zelf een kerkdienst. Op de bovenste trede dragen jongeren helemaal zelf verantwoordelijkheid. Hierbij kan gedacht worden aan een jeugdgroep die een bepaald budget krijgt om iets goeds voor de wijk te doen, zelf een plan schrijft en dit, na consultatie van de kerkenraad, uitvoert.

Als het gaat om verantwoordelijkheid dragen, is de participatieladder natuurlijk niet de enige graadmeter. Kinderen maken een (geloofs)ontwikkeling door, waarbij ze in verschillende leeftijdsfases ook verschillend kunnen participeren in een gemeente. Voor een kind van vier is het mee-collecteren genoeg verantwoordelijkheid, terwijl het voor een tiener van veertien schijnparticipatie is. Op www.protestantsekerk.nl/verdieping/geloofsontwikkeling-vankinderen/ staat meer over de verschillende fases van geloofsontwikkeling.

Zelf aan de slag:

Teken de participatieladder met acht treden op een A4tje (zoek voor inspiratie op google op ‘participatieladder Roger Hart) en bedenk per trede of u een praktijkvoorbeeld uit uw eigen gemeente kunt benoemen. Wat is nodig om de bestaande vormen van participatie door kinderen en jongeren een trede hoger te krijgen?

3. Hoe leer je jongeren verantwoordelijkheid?

Zoals alles in het leven, is goed leiderschap ook een kwestie van leren en oefenen. In het boek Samen Jong wordt een vurig pleidooi gehouden om hiervoor alle ruimte te scheppen in gemeenten. Een methode die hierbij kan helpen is het ‘leiderschapsvierkant’ Een quadrant met vier stappen:

• Ik doe, jij kijkt → een leider laat een jongere observeren en legt achteraf uit waarom hij op deze manier leiding gaf.
• Ik doe, jij doet mee → na een gezamenlijke voorbereiding, krijgt de jongere een kleine taak. Zo wordt de jongere meegenomen in de stappen die nodig zijn om een bepaalde taak uit te voeren.
• Jij doet, ik doe mee → de jongere heeft de leiding, maar de leider stimuleert, geeft tips en complimenten. Na afloop wordt opbouwende feedback gegeven.
• Jij doet en ik ben er als je me nodig hebt → de jongere leidt helemaal zelf, de leider is alleen aanwezig voor (morele) support.

Belangrijk is om hierbij creatief te zijn, leiders en leerlingen kunnen van alle leeftijden zijn, met verschillende talenten en taken in de gemeente. In het boek Samen Jong wordt deze methode met voorbeelden uit de praktijk en tips uitgewerkt. Zo krijgt de lezer een beeld van waar en hoe leiderschap door jongeren kan werken. De rode draad is dat het begint bij goed leiderschap van volwassenen aan jongeren. Vanuit een heldere, gezamenlijke visie worden jongeren begeleid tot ze uiteindelijk zelf weer anderen kunnen trainen

Zelf aan de slag:

Hoe wordt er in uw gemeente gewerkt aan groei in leiderschap? Op welke plaatsen zouden jongeren kunnen oefenen met een bepaalde taak en verantwoordelijkheid?

Kinderen en jongeren kunnen én willen meer dan vaak aangenomen wordt in kerken. Een simpele eerste stap naar het geven van verantwoordelijkheid is om gewoon eens met één of meerdere kinderen, jongeren en/of gezinnen in gesprek te gaan en te vragen: wat zou jij willen doen in de kerk en hoe zou je dit zelf willen vormgeven? Wie weet wat de Geest door hen in beweging zet!