Liefde

Wie kent die cartoons van ‘liefde is…’ niet? ‘Liefde is… alles samen delen’, ‘Liefde is… haar blijven bewonderen’, ‘Liefde is… samen koken.’ Liefde is een van de sterkste emoties die mensen kennen. Niet voor niets speelt de liefde in veel films en boeken de hoofdrol. Maar hoe zit dit in de Bijbel? Wat wordt er bedoeld met liefde, en op welke manieren komen we deze emotie tegen?

De belangrijkste twee woorden in het Oude Testament voor ‘liefde’ zijn ahava en chesed. Ahava kan zowel goddelijke als menselijke liefde uitdrukken. Hier wordt seksuele liefde mee bedoeld, maar ook liefde tussen familieleden, vriendschap en liefde en respect voor mensen om je heen. Met chesed wordt meer de standvastige, trouwe liefde bedoeld. Dit is de liefde die kenmerkend is voor het verbond tussen God en zijn volk. God heeft Israël uitgekozen uit liefde voor het volk (Deuteronomium 4,37). Daarom heeft God een verbond gesloten met het volk: en God blijft trouw aan zijn verbond met de Israëlieten uit liefde voor hen (Deuteronomium 5,10; Psalm 106,45). Behalve met ‘liefde’ kan chesed daarom ook vertaald worden met ‘trouw,’ of ‘vriendelijkheid’.

Het belangrijkste woord voor ‘liefde’ in het Nieuwe Testament is agapè. Dat staat voor onbaatzuchtige liefde, waarin het passionele, seksuele aspect ontbreekt. In het Nieuwe Testament spelen vooral de liefde voor je naaste en voor God een rol. Een voorbeeld hiervan is te vinden in de brief van Judas waar de schrijver de christenen waarschuwt voor mensen die er niets van begrepen hebben en die ‘een schandvlek zijn op uw liefdemaaltijden (agapè)’ (Judas 1,12). In het vroege christendom waren de gezamenlijke maaltijden met elkaar dus een voorbeeld van naastenliefde. Behalve agapè komt in het Nieuwe Testament ook het woord phileoo voor. Dit is vergelijkbaar met ahava: het kan onder andere liefde voor je vader, moeder, of een vriend zijn.

Liefdesverhalen

In de verhalen van het Oude Testament spelen zowel de seksuele liefde als de romantische liefde een rol. Volgens Genesis 1,27 zijn mensen geschapen als man en vrouw en horen ze helemaal bij elkaar (Genesis 2,24). Seksualiteit is dus vanaf het begin een deel van het mens zijn. Toch wordt er maar een paar keer in de bijbelse verhalen gesproken over liefde tussen man en vrouw. Voorbeelden zijn te vinden in de verhalen over Isaak en Rebekka, Ahasveros en Ester, en Jakob en Rachel: ‘Zo werkte Jakob zeven jaar om Rachel, maar voor zijn gevoel waren het maar een paar dagen, zo veel hield hij van haar’ (Genesis 29,20).

Maar in het Oude Testament is er wel een heel bijbelboek te vinden waar de liefde uitgebreid bezongen wordt, en zelfs een sterk erotische lading heeft: Hooglied. Een van de kernverzen van het boek is: ‘Sterk als de dood is de liefde, beklemmend als het dodenrijk de hartstocht. De liefde is een vlammend vuur, een laaiende vlam’ (Hooglied 8,6).

Vriendschap

Onderlinge banden binnen families en stammen waren erg sterk in het oude Israël. Liefde en trouw waren dan ook een belangrijk onderdeel van relaties tussen familieleden. Dat wordt bijvoorbeeld geïllustreerd door de band tussen Noömi en haar schoondochter. Ruth verlaat haar vaderland om met Noömi mee te gaan, een onzekere toekomst tegemoet (Ruth 1,16-17; 4,15). Ook de vriendschap tussen David en Jonatan is bekend (1 Samuël 18,1). Deze liefde is zelfs zo groot dat Jonatan de kant van zijn vriend David kiest, en niet die van zijn vader Saul (1 Samuël 23,17-18).

En ook Jezus had, naast zijn leerlingen, verschillende vrienden. Lazarus, Marta en Maria zijn hier voorbeelden van: ‘De zusters stuurden iemand naar Jezus met de boodschap: ‘Heer, uw vriend is ziek. (…) Jezus hield veel van Marta en haar zuster, en van Lazarus’ (Johannes 11,3-5).

Meer dan romantische liefde

Door deze voorbeelden kan het lijken alsof het vaak over romantische en bijzondere liefde gaat in de Bijbel. Toch is dat niet zo. Veel vaker als het om liefde gaat, gaat het om het houden van je naaste. Veel teksten benadrukken het belang van liefde voor de medemens. Als liefde worden onder andere aangeduid: het liefhebben van je naaste als jezelf, het liefhebben van vreemdelingen en respect voor anderen:

• ‘Heb je naaste lief als jezelf. Ik ben de HEER’ (Leviticus 19,18).
• ‘Ook u moet vreemdelingen met liefde behandelen, want u bent zelf vreemdelingen geweest in Egypte’ (Deuteronomium 10,19).
• Ik geef jullie een nieuw gebod: heb elkaar lief. Zoals ik jullie heb liefgehad, zo moeten jullie elkaar liefhebben. Aan jullie liefde voor elkaar zal iedereen zien dat jullie mijn leerlingen zijn’ (Johannes 13,34-35).
• ‘Laat uw liefde oprecht zijn. Verafschuw het kwaad en wees het goede toegedaan. Heb elkaar lief met de innige liefde van broeders en zusters en acht de ander hoger dan uzelf’ (Romeinen 12,9-10).

De liefde voor God

In de Bijbel wordt niet alleen gesproken over liefde tussen mensen. De mensen moeten ook God liefhebben. Vooral in het boek Deuteronomium wordt het volk van Israël hiertoe opgeroepen. Bijvoorbeeld in de zogenaamde sjema: ‘Luister, Israël: de HEER, onze God, de HEER is de enige! Heb daarom de HEER, uw God, lief met hart en ziel en met inzet van al uw krachten’ (Deuteronomium 6,4-5).

Mensen kunnen hun liefde voor God tonen door zich te houden aan zijn geboden, en alleen hem te dienen (onder andere Deuteronomium 10,12; 11,1 en 30,16).

De liefde van God

God houdt volgens de Bijbel van mensen en in die liefde is Hij trouw. God wordt vergeleken met een vader of moeder die voor zijn of haar kind zorgt (Jesaja 66,11-13). Er wordt zelfs gezegd dat God zelf liefde is: ‘Wie niet liefheeft, kent God niet, want God is liefde’ (1 Johannes 4,8). Ook wordt God in het Oude Testament soms voorgesteld als bruidegom, en het volk van Israël als zijn bruid. In het Nieuwe Testament kun je lezen dat Christus de bruidegom is, en de christelijke gemeente zijn bruid (2 Korintiërs 11,2).

Toch moet je deze liefde niet zoet opvatten. God houdt van zijn volk, maar dan moeten de mensen zich wel houden aan zijn verbond: Israëls bestaan is afhankelijk van zijn trouw aan het verbond. Gehoorzaamheid aan Gods geboden leidt volgens Deuteronomium 28 tot zegen, ongehoorzaamheid tot vloek. Maar uiteindelijk is Gods liefde zonder einde: ‘Want als u terugkeert tot de HEER, zullen uw verwanten en uw kinderen genadig behandeld worden door degenen die hen hebben weggevoerd, en zullen ze weer naar dit land mogen terugkeren. De HEER, uw God, is immers genadig en liefdevol; als u naar Hem terugkeert, zal Hij zich niet van u afwenden’ (2 Kronieken 30,9).

Jezus over liefde

Volgens het Nieuwe Testament is de komst van Jezus het grootste teken van Gods liefde: ‘Want God had de wereld zo lief dat Hij zijn enige Zoon heeft gegeven, opdat iedereen die in Hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft’ (Johannes 3,16)

Jezus zegt zelf ook veel over de liefde. In de evangeliën is te lezen wat volgens Jezus de twee belangrijkste geboden zijn: het liefhebben van God en het liefhebben van de naaste. Jezus maakt het tweede gebod zelfs nog zwaarder door te benadrukken dat iemand ook zijn vijanden moet liefhebben (Matteüs 5,43-47).

Wie dan je naaste is, legt Jezus uit in de parabel van de barmhartige Samaritaan. Uit deze parabel blijkt dat jij de naaste moet worden van een ander. Als een man overvallen wordt, en halfdood aan de kant van de weg ligt, lopen er meerdere mensen langs. Maar een Samaritaan, iemand met wie de Joden in de tijd van Jezus niet direct op goede voet stonden, die helpt (Lucas 10,33-37). Houden van je naaste betekent dus niet alleen houden van mensen die je kent, en die op jou lijken. Houden van je naaste is revolutionairder dan dat: het vraagt van je om buiten je comfortzone te stappen.

Liefde is…

Maar wat is liefde dan precies? Daarvoor kun je terecht in de eerste brief van Paulus aan de christenen in Korinte:

En die liefde kunnen we allemaal goed gebruiken.

Literatuur

• Katharina Doob Sakenfeld, ‘Love OT’, in: D.N. Freedman e.a. (red.), The Anchor Bible Dictionary 4 K-N, New York: Doubleday, 1992), 375-381.
• William Klassen, ‘Love (NT and Early Jewish)’, in: D.N. Freedman e.a. (red.), The Anchor Bible Dictionary 4 K-N, New York: Doubleday, 1992), 381-396.
• Bekijk ook de thema-pagina’s op debijbel.nl: liefde, liefde OT, liefde NT, liefde tussen mensen, liefde van God