Niet weten en toch vertrouwen: een ander weten
In dit artikel probeer ik het intuïtieve weten een plaats te geven binnen de Christelijke traditie. Mijn basis is de Bijbel en teksten van hedendaagse theologen. Ik noem de protestante Akke van der Kooij, de dominicaan Schillebeekx en de karmeliet Kees Waaijman. Met hun opvattingen over hoop, liefde en volharding kan ik het intuïtieve weten verbinden met deze christelijke begrippen.
Op weg naar het ziekenhuis. Mijn moeder moet opnieuw geopereerd worden. Een eerste operatie heeft complicaties opgeleverd. Ik zal haar bij staan. Op station Utrecht zie ik een vlinder tussen mij en de trein die ik moet nemen. Een oranje met bruine vlinder. Bijzonder, zo op het overdekte station. Nog nooit eerder meegemaakt. Het scherpt mijn aandacht. Natuurlijk zal ik mijn moeder bij staan, maar ineens komen er vragen in mij op, die ik me zo duidelijk niet eerder heb gesteld. Wat als de operatie niet tot genezing zal leiden, zoals gehoopt en verwacht? Wat als nu haar tijd gekomen is? De ‘ontmoeting’ met de vlinder, opent mij voor een ander venster. Ik besluit de tijd die komt aanwezig te zijn bij haar, bij mijn familie, bij mijzelf. Ook bij het onverhoopte, tragische, verdrietige, waar ik me liever voor zou afsluiten.
Intuïtief weten
Barbara Koning heeft intuïtief weten in het kader van een workshop die we samen gaven, omschreven als: ‘het innerlijk gewaar zijn van ingevingen, een inzicht of een betekenisvol toeval; waarvan je de herkomst toeschrijft aan een Andere Bron; en die je ontvangt als een geschenk. Alsof een zachte Stem leiding biedt’. Dit soort ervaringen herken ik. Zowel uit de gesprekken met andere mensen als uit mijn eigen leven. Op de afdeling esoterie van de boekhandel of bibliotheek kunnen we reflectie op dit soort ervaringen volop vinden. Ik echter kon er lange tijd geen ruimte of plaats voor vinden in de theologie zoals ik die als dominee en oecumenische geestelijke begeleider geleerd en beoefend heb. Onlangs nog sprak ik een collega, die ook op zoek was naar een kader om dergelijke ervaringen op een zinvolle en verantwoorde manier een plaats te geven binnen onze christelijke traditie. Het artikel dat volgt, is hiertoe een bijdrage.
Alsof een zachte Stem leiding biedt
Intuïtief weten in de Bijbel
Het eerste dat bij mij opkomt, is Bijbeltekst waarmee ik groot ben geworden:
‘Het geloof nu is de zekerheid der dingen, die men hoopt, en het bewijs der dingen, die men niet ziet ‘ (Hebreeën 11, 1, NBG 1951)
In deze tekst is de spanning herkenbaar van een weten, dat geen doorgronden is, van een weten dat gebaseerd is op hoop. Een weten dat altijd verbonden is met niet-weten. Niet weten en toch vertrouwen. Als ik vanuit de christelijke traditie over innerlijk weten wil spreken, wil ik daarbij aansluiten. Dat houdt ruimte voor relativering en voor onderscheiding. De ingevingen, inzichten of het toeval dat je overkomt, vragen om een interpretatie, een duiding. Die moet wat mij betreft altijd open blijven voor het niet-weten of het al te menselijke vergissen of wensdenken.
Dat brengt me bij een tweede tekst die me dierbaar is: Filippenzen 1: 9. Dit is juist een tekst die ik later in mijn leven heb leren kennen en klinkt in de NBV als volgt
‘en ik bid dat uw liefde blijft groeien, door inzicht en fijnzinnig heid, zodat u kunt onderscheiden waar het op aankomt.’
Hier in deze brief aan de gemeente van Filippi, wordt het inzicht en de fijnzinnigheid verbonden met het groeien in liefde. Dat is het tweede waarbij ik zou willen aansluiten: intuitief weten speelt een rol in de praktijk van de liefde, in de praktijk van de gemeenschap van en in Christus. Het is de Geest van liefde die doorwerkt in het leven van mensen. En het vraagt fijnzinnigheid en inzicht, intuïtie zouden we nu zeggen, innerlijk weten, om te onderscheiden waar en hoe zich dat uitdrukt.
Intuïtief weten: het werk van de Geest
Een grote stap verder in mijn zoek-tocht naar aanknopingspunten in de theologie kwam ik door het lezen van het boek van Akke van der Kooi. De titel van haar boek luidt: ‘De ziel van het christelijk geloof, theologische invallen bij de praktijk van geloven’. Het laatste hoofdstuk van dit boek heeft de titel: ‘Tussen weten en niet-weten, het smalle pad van de volharding’. Daarin wordt verteld dat de Geest van liefde iets doet in het leven van mensen. Vooral als die mensen een poging doen om met vallen en opstaan in het voetspoor van Christus te gaan, helpt de Geest hen te volharden. Akke van der Kooi brengt hierbij voorbeelden in van grote strijders voor gerechtigheid en vrede: Steve Biko in de strijd tegen apartheid in Zuid-Afrika en Helmut Gollwitzer in Russische krijsgevangeschap in de jaren 1945-1949. Met enige schroom pas ik haar inzichten toe op het kleine volharden in liefde, in leven en recht waartoe wij ons in welvaart en vrede geroepen kunnen weten.
Een ander weten is als geschenk
De Nijmeegse hoogleraar en Dominicaan Schillebeekx omschreef volhar-ding als volgt:
‘de uit genade geboren beschikbaarheid voor God en de mensen, die tegelijk verzoend is met de eigen schuldige mislukking en het menselijk falen.’
Het innerlijk weten, het andere weten, zie ik in deze lijn dus niet als een doel in zichzelf. Het zijn handreikingen, aanrakingen, momenten van bemoediging en troost onderweg op de weg van dienstbaarheid en volharding. Dit helpt mij niet verstrikt te raken in een opzettelijk speuren naar tekenen, of een teleurstelling als ze uitblijven. Het andere weten is een hulp op de weg van volharding. Niet meer en niet minder. Het mag ontvangen worden als een geschenk.
Volharding
Op welke manieren kunnen we dit ‘andere weten’ tegenkomen en duiden? Een grondtoon, zegt Akke van der Kooi, in de bijbel is dat niet mensen volharden, maar dat God in hen volhardt, door hen telkens weer te roepen, te storen en te inspireren. Zij verwijst hierbij naar Filippenzen 1: 6. God zal het goede werk dat Hij in ons begonnen is, zelf voltooien. In eigen woorden noem ik dit: signalen van Nabijheid, in het bijzonder in crisis, bij teleurstelling of om alert te maken. Daarover vertelt het volgende verhaal:
Een jonge vrouw die zich met hart en ziel inzet voor een project in Kenia, loopt meer en meer vast in alles wat daar bij komt kijken. Mensen die niet eerlijk zijn en spanningen in de onderlinge samenwerking. Ze twij-felt aan alles en staat op het punt de handdoek in de ring te gooien. Dan hoort ze onderweg op de radio een liedje met daarin de woorden: see and believe (zie en vertrouw). En blijkbaar is dit net het zetje dat ze nodig heeft om met anderen het probleem te gaan delen en een oplossing te vinden.
Voor een ander heeft dit liedje op dit moment geen enkele meerwaarde. Voor haar is het dat ‘van God’ dat haar helpt verder te gaan door de teleurstelling en het falen heen.
Bemoediging
De tweede tekst waar Akke van der Kooi naar verwijst is 1 Johannes 3: 4.
‘Wij weten dat wij overgegaan zijn van de dood naar het leven.’
Dit is een weten van de goddelijke goedheid en de belofte van toekomst en daarmee in verbinding mogen zijn. Dit is een innerlijk weten dat je in goede handen bent en dat je vertrou-wen in de toekomst kunt hebben. In eigen woorden noem ik het: tekenen van verbinding. Ik zal een voorbeeld geven, in de hoop dat dit bij de lezer eigen momenten van herkenning oproept.
Toen er in een periode van mijn leven veel verwarring in mij was (wie ben ik? Wie mag ik zijn?) hoorde ik de ‘in-nerlijke woorden’: ‘Ik ben de waarborg van jouw integriteit’. Dit was een geweldige opluchting en bevrijding.
Ik wist dan wel niet wie ik was, maar God wist het wel. Hij hoedde mijn heelheid. En dat was voor dat moment genoeg om niet uit elkaar te vallen, maar verder te kunnen.
Bewaring
Verwant hieraan is de ervaring be-waard te zijn bij God. Niet uit Gods genade en Zijn hand te kunnen vallen. Dit zijn ervaringen waarin onverwacht de tragiek van het moment wordt doorbroken. Er wordt doorgestoten naar een diepere dimensie.
We vertellen onze pleegzoon, vijf jaar oud, dat hij weer gaat wonen bij zijn moeder en vader. Hij weet niet beter, dan dat hij hier bij ons thuis is en zegt: ‘moet ik dan helemaal alleen verhuizen? ‘Als dit tot hem doordringt begint hij hartverscheurend te huilen. We zijn dicht bij hem in zijn verdriet. Na een eindeloos lange tijd valt hij opeens stil en zegt: ‘er is toch maar Een God?’ Voor ons volkomen onverwacht. Maar het biedt de mogelijkheid om in de scheiding over verbinding te spreken, en de blijvende liefde te benoemen. Het is een bijzondere ervaring dat zich onverwacht een opening aandient uit een andere dimensie; een opklaring, die nieuwe moed schenkt.
Troost
Veel mensen vertellen over ervarin-gen van eenheid in gebrokenheid, zelfs over de grens van de dood heen. Hierin is het andere weten een vorm van troost. Misschien herkent u het volgende gebeuren.
Mijn moeder is gestorven. Als we na een week van nabij zijn, beslissingen nemen, waken en regelen weer thuis zijn, vliegt mij een zwerm vlinders pal in het gezicht. Een van die vlinders, blijft bij ons als we de auto uitruimen. Rustend op het scharnier van de achterklep, terwijl wij bezig zijn. Als de auto leeg is, vliegt de vlinder weg. We ervaren het als een bevestiging van onze inspanningen en aanwezigheid rond het overlijden van mijn moeder. Een ervaring van eenheid die troost biedt en vrij maakt verder te gaan zonder spijt of verwijt.
Aanraking
In alles wat het oog ziet en het hart raakt zouden we God kunnen liefhebben en zijn stem opvangen. Maar juist als het er op aan komt een moeilijke levenstaak te vervullen, kan die stem in alledaagse wonderlijke dingen tot ons doordringen. Ik vertel hier op-nieuw over de tijd van scheiding van een van onze pleegkinderen:
Het is bijna zover. We zijn voor het laatst met ons vieren op vakantie. Volgende week zal onze pleegzoon verhuizen. Op de laatste avond voor vertrek zitten we op het balkon van het vakantiehuis. Opeens zien we het alle vier: een dubbele regenboog, helder en duidelijk. Ze kennen het verhaal van de ark van Noach. Wat hebben ze vaak de dieren op een rij gezet! ‘Eentje voor jullie, en eentje voor ons’, zeg ik spontaan. Het geeft op dat moment vertrouwen, dat het ondanks de vreselijke pijn van de scheiding en het gemis, toch goed is. Dat Gods trouw ons geen van allen los laat.
Intuïtief weten: ervaring van bewaring
Natuurlijk geloof ik niet, dat die regenbogen daar speciaal voor ons zijn verschenen. Maar als je je leven mag beleven in het kader van bewaring dan voedt een dergelijke natuurervaring het vertrouwen, dat op een dergelijk moment van loslaten broodnodig is. Het zijn stuk voor stuk ervaringen die ook een heel andere duiding en werking kunnen hebben. Je kunt er je schouders over ophalen. Je kunt het over het hoofd zien. Je kunt het afdoen als zweverig of onzinnig. In het gesprek tijdens de workshop zei iemand: ‘Vertrouwen op een innerlijk weten vraagt een zekere moed.’ Zeker in een cultuur waarin de vermogens van de ziel om eenheid te ervaren, moeten concurreren met een opvoe- ding van meten is weten. De innerlijke weerstand speelt telkens op. Toch geef ik me gewonnen aan die zachte wenken, de hints uit de hemel, omdat ze zo overtuigend van liefde spreken. Misschien is het God zelf die in ons die moed schept. De Nijmeegse emeritus hoogleraar en Karmeliet Kees Waaijman omschrijft het als volgt:
‘Door Gods bewaring te ondergaan, bewaart de gelovige zichzelf in Gods liefde en kan hij of zij een sfeer van bewaring en gerechtigheid scheppen in de wereld.’
In mijn ogen kunnen we op deze manier de ervaringen van bewaring, het intuïtieve weten, ook binnen de christelijke traditie als een geschenk ontvangen en leren onderscheiden. Het andere weten is geen weten waar je je op voor kunt laten staan, geen weten buiten de praktijk van liefde om en geworteld in de volharding waarmee God volhardt om van ons ondanks alles mensen van gerechtigheid en vrede te maken.
De Ziel moet altijd op een kier
Zodat wanneer de Hemel zoekt
Hij niet te wachten hoeft
Of bang is dat hij stoort
En weggaat eer de Gastvrouw
De grendel van de Voordeur doet –
Op zoek naar de volmaakte Gast,
Die haar niet meer bezoekt –
Literatuur:
Akke van der Kooi. De ziel van het christelijk geloof, theologische invallen bij de praktijk van geloven. Kampen, uitg. Kok, 2006. Edward Schillebeekx. Gerechtigheid en liefde; genade en bevrijding, Baarn, 1977, blz 702 Kees Waaijman. Gerechtigheid in de Schrift: een spannend gebeuren. In: Speling 1989:2, blz. 79-89
