Menu

Premium

Preekschets 1 Johannes 1:9

9de zondag van de zomer

Hij zal ons onze zonden vergeven.

1 Johannes 1: 9c

Lezing: 1 Johannes 1: 5 – 2: 2

Het eigene van de zondag

De zondagen van de zomer dragen in het kerkelijk jaar geen specifieke thema’s. De komende drie zondagen volgen wij drie teksten uit de eerste brief van Johannes.

Uitleg

De brieven van Johannes blinken enerzijds uit in eenvoud (niet te verwarren met “simpel”), anderzijds door een duidelijke boodschap. Johannes schreef aan de derde generatie christenen, die Jezus zelf niet gezien hadden en geconfronteerd werden met een groep gelovigen uit de zogeheten gnostiek. Het kennen (ginoskein) van God gold daar als kernwoord en werd op een mystieke, mysterieuze en tevens moeilijk navolgbare wijze uitgelegd. Johannes brengt het geloven dicht bij zijn lezers. Maarten Luther heeft over de brieven van Johannes gezegd, dat alleen de kinderen zo spreken – zo eenvoudig en tegelijk zo groot!

Johannes bouwt in dit gedeelte stap voor stap in een aantal tegenstellingen zijn betoog op:

Vers 5 maakt duidelijk, dat God licht is en in Hem volstrekt geen duister te vinden is. Als we echter zeggen (vers 6) met Hem gemeenschap te hebben, maar ondertussen in het duister wandelen, liegen wij. Daartegenover staat de weg in het licht (vers 7); daarop worden we gereinigd door het bloed van de Zoon. Vers 8 bouwt weer verder op de tegenstelling in vers 6: wie zegt geen zonde te kennen misleidt zichzelf. Dan weer vers 9: de zonden belijden leidt tot vergeving van de zonden. Maar door te zeggen dat je niet gezondigd hebt (vers 10) maak je God tot een leugenaar. Kortom (2: 1 en 2) niet zondigen, en als je dit toch gedaan hebt: er is vergeving voor de hele wereld beschikbaar!

De NBV en BGT vertalen koinonia met verbonden (vs. 6), waar HSV spreekt over gemeenschap. In het eerste klinkt het klassieke begrip verbond door. Paulus gebruikt het begrip ook voor de gemeenschap met het lichaam van Christus. Je kunt ook denken aan het begrip partnerschap.

Reiniging (katarizô) (vs. 9) is een belangrijk begrip in deze perikoop. In ons taalgebruik associëren we dit met hygiëne. Het is echter een religieus geladen thema: het houden van tal van regels, maar ook vasten, verschillende wassingen, niet aanraken. Wie lepra heeft, is onrein en moet na eventuele genezing naar de priester om zich daarna te wassen. Maar ook wie seks heeft gehad of menstrueert is onrein: daarna zijn wassingen nodig (in de miqwe). Weliswaar maken verschillende profetische uitspraken in het Oude Testament al duidelijk dat het om een diepere laag gaat: die van het hart. Jezus heeft met zijn leerlingen een gesprek over rein en onrein en maakt dan duidelijk dat de rituele voorschriften rond handen wassen immers niet om de maag, maar om het hart gaan (vgl. Marcus 7: 17 en verder). In onze setting kunnen we ons afvragen wat je binnenste verontreinigt. Moet alles kunnen of wordt je geest vertroebeld door een overdaad van zien en horen? Waarheid en ertegenover de leugen spelen een rol in de verzen 6, 8 en 10. Waarheid is een belangrijk begrip voor Johannes. Bijzonder is de verbinding van waarheid en handen wassen in het lijdensevangelie (weliswaar niet samen in één evangelie: Matteüs 27: 24 en Johannes 18: 38): Pilatus vraagt wat waarheid is en wast de handen als teken van onschuld. Uiteraard is dit handen wassen voor de Joden een duidelijke verwijzing geweest naar de rituele wassing van handen voor het eten!

In 2: 1 ‘opdat u niet zondigt’: dit is een aoristus, dus een doorgaande handeling – een blijvend niet zondigen. Daar staat gelukkig een Pleitbezorger naast, een Advocaat die voor ons pleit en ons daarmee in het goede spoor brengt. Hij is blijkens 2: 2 zelfs een verzoening voor de schuld van heel de wereld. Duizelingwekkend hoeveel schuld weggedaan kan zijn. Dat is immers het beeld van vergeving en verzoening: het wordt volkomen weggedaan. Dat gaat verder dan de delete knop van de computer – daar blijft het namelijk nog te traceren voor een goede computerdeskundige. Verzoening hier bouwt op Exodus 25: 17 en verder. De genadestoel van God: het zoendeksel waar op grote verzoendag het bloed gesprenkeld wordt. De schuld is wegens de genade van God volkomen weggedaan. Vergelijk het Engelse woord Passover voor Pesach: het is voorbijgegaan. Dat geeft nieuwe levensruimte.

Aanwijzingen voor de prediking

In de Kerk is altijd veel te doen over zonde – dat is een binnenkomer van jewelste. Buiten de kerk (?!) zijn daar zelfs vele karikaturen over. Maar wat is zonde eigenlijk? Dat zijn de missers: naast het doel (en over het doel is ook veel te doen, ook of juist op zondag in het voetbalstadion. Weliswaar gaan er meer mensen naar de kerk dan naar het stadion op zondag). Bedoelde en onbedoelde missers, samenhangend met onze verantwoordelijkheid en het gebrek eraan. Er zijn in onze wereld zo veel gemiste kansen en gemiste doelen, dichtbij en ver weg, in het klein en in het groot. Wat gaat er veel mis in deze wereld. Johannes zegt: Als we zeggen met God verbonden te zijn, maar we gaan de weg van het duister, dan liegen we – zijn wij altijd met God verbonden?

Verbonden met God – in de traditie van de Kerk vaak aangeduid als verbond. Hoe krijgen we dit dichtbij? Het begrip gemeenschap doet ons denken aan een seksuele relatie. De Bijbel maakt duidelijk dat de intieme verbondenheid van man en vrouw (bruid en bruidegom) er dichtbij zit. Verbondenheid beleven we ook bij een gezamenlijke maaltijd – en dat is heel hip, getuige de vele kook- en bakprogramma’s. In de Kerk vieren we avondmaal: daar krijgen horen, zien en proeven een plaats: de verhouding met God op onze tong en in ons hart. In de viering van het avondmaal wordt een bijzondere reiniging voltrokken (zie hierboven)

Het duister van de zonde, alles wat zo gruwelijk misgaat in deze wereld, heeft verzoening nodig: Johannes verbindt deze verzoening met het bloed van Christus. In de uitleg hiervan kan de verbinding met de genadestoel van God, de verzoening op Grote Verzoendag, gemaakt worden. Jezus is onze tempel (Jezus wijst hier zelf op, waar Hij zegt dat deze tempel – doelend op Zichzelf – zal worden afgebroken maar na drie dagen weer opgebouwd (Johannes 2: 19). In die tempel begeven we ons als het ware bij de viering van het Heilig Avondmaal. Daar zitten we aan tafel met de Gastheer Jezus Christus – verbonden door de Heilige Geest. Mogelijk kan nog gewezen worden op de woorden van Jezus na de Opstanding, Johannes 20: 19 – 23, waar Jezus vrede brengt, en waar ook het verband met vergeving van zonden wordt gelegd.

Ideeën voor kinderen en tieners

Het begrip rein kan goed worden uitgelegd in een gesprekje met de kinderen. Waarom was je immers handen voor het eten? Van daaruit kan de link gelegd worden met schoonmaak van je hart – weg met het verkeerde denken en doen. Daarbij zou het kinderlied EvLB 447 Is je deur nog op slot? gezongen kunnen worden.

Naar de tieners toe: Het is leuk om eens even naar de Mac te gaan – big mac en cola. Als Jezus vandaag zou komen, als Hij nu het avondmaal zou instellen: zou Hij cola en mac gebruiken? In ieder geval gebruiken wij brood en wijn. Wat vind je daar dan in?

Liturgische aanwijzingen

Wie meer wil lezen dan alleen de besproken tekst, kan denken aan de genoemde tekst uit Exodus 25, maar een deel van Psalm 51 is ook een mogelijkheid. Een evangelielezing zou het deel over de vrede kunnen zijn, Johannes 20: 19 – 23. Zeker als er avondmaal gevierd wordt, is dit een mooi woord. Daarbij past heel mooi het lied EvLB 79 Vrede zij u. Een alternatieve benadering biedt Marcus 7: 17 en verder.

Hierboven is al een kinderlied genoemd. Psalm 25 de verzen 2 en 4 maken een mooie verbinding met de weg die je bewandelt en de vergeving van zonden. Bij de schriftlezing uit 1 Johannes is NLB 836 passend, maar ook NLB 885.

Geraadpleegd

Voor een goede exegese gebruik ik graag het wetenschappelijk verantwoorde BibleWorks 10 (2016), de uitstekende software met het Hebreeuws en Grieks, eraan gekoppelde lexicons en grammatica’s alsmede Balz-Schneider Exegetical Dictionary of the New Testament. Tevens:

  • R. Bultmann, die drei Johannesbriefe, Kritisch-Exegetischer Kommentar ber das Neue Testament, Gὅttingen 1967

  • M. de Jonge, de Brieven van Johannes, PNT, Nijkerk 1968

  • C.J. den Heijer geeft in Postille 32, p. 90 e.v., een goed inzicht in de tegenstellingen van Johannes.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken