None

Preekschets Exodus 6:1-9 en 28-7:7

Zondag Oculi, derde zondag van de Veertigdagentijd

Schriftlezing: Exodus 6: 1-9,28-7: 7

Het eigene van Zondag Oculi

Deze zondag is genoemd naar de beginwoorden van het introïtusgezang voor deze week, psalm 25: 15: ‘Oculi mei semper ad Dominum’ (Mijn ogen zijn altijd gericht op de Heer).
Het alternatieve leesrooster heeft op deze zondag gedeelten uit Exodus 6 en 7 staan. Hoofstuk 6 is in veel opzichten een herhaling van wat staat in Exodus 3. En juist in die herhaling, van de kant van God, zit een oproep die aansluit bij het ‘oculi’ van deze week. De omstandigheden mogen dan misschien nog niet zijn verbeterd – integendeel zelfs- maar de beloften van God, en de naam van God, die blijven recht overeind staan. Blijf je, midden in de Veertigdagentijd, maar richten op Hem! Dat zul je de komende tijd c.q. weken ook nog nodig hebben, want het wordt er vooraleerst niet beter op. (Hier kan eventueel een link gelegd worden met het steeds zwaarder worden van het lijden van Jezus.)
De traditionele evangelielezing bij deze week is uit Johannes 4, het verhaal over de Samaritaanse vrouw. Dit verhaal past beter bij het niet-alternatieve leesrooster, waarin Exodus 17 gelezen wordt, en waar het gaat over het water dat God geeft uit de rots.

Aanwijzingen voor de exegese van Exodus 6:1-9, 28-7:7

• Het ‘maar’ in H6 vers 1 staat in de context van de klacht van het volk en van Mozes dat God het voor het volk alleen nog maar zwaarder heeft gemaakt, dat er van bevrijding geen sprake is (H5). Integendeel!
• H6: 2, 6, 7, 8: tot vier keer toe: Ik ben de Heer!
• H6: 6: het woord bevrijden wordt voor de tweede keer in Exodus benoemd. Het is kenmerkend voor het boek Exodus, en een volgende stap in de heilsgeschiedenis. Daarom is Exodus ook zeer geschikt om te lezen in de paastijd. Zoek er eventueel passende teksten uit het NT bij, zoals:
– Matteüs1: 21: de aankondiging van de geboorte van Jezus, en het doel van die geboorte;
– Lucas 24: 21: de hoop van de discipelen, dat Jezus het volk zou bevrijden (in het graf verloren gegaan?) Dit kan een aanknopingspunt zijn te spreken over wat wij zelf verwachten van Jezus, van de bevrijding die Hij geeft;
– Galaten 1: 4;2 Tessalonicenzen 1: 7,8; Hebreeën 2: 15.
• H6: 7: God wil een volk, en een relatie met dat volk. Dat kenmerkt God. Dit haalt de bevrijding ook uit boven het persoonlijke.
• H6: 9: gebruik bij het woord ‘moedeloos’ verschillende vertalingen om dit woord uit te leggen (zie ook het leesrooster).
• H7: 1: Mozes als een god voor de farao, zoals hij ook een god voor Aaron was (4:16). Wel in twee gelaagde betekenissen. Aaron vervult voor Mozes de rol van profeet. Mozes doet dat ook voor de farao, maar is tegelijkertijd daarin een tegenhanger van de farao, die als god in Egypte wordt vereerd.
• H7: 3: de farao wordt door God hardnekkig gemaakt. Ook een herhaling uit H4.
• H7: 6: Mozes en Aaron zijn (eindelijk) overstag. Het staat er zonder omhaal: ze deden alles wat de Heer hen opdroeg. Wat was daar veel voor nodig!

Aanwijzingen voor de prediking over Exodus 6: 1-9,28 – 7: 7

In het algemeen geldt dat veel van wat in hoofdstuk 6 staat, ook in hoofdstuk 3 aan de orde komt. Verder zit juist in de herhaling een aanwijzing voor de prediking. Op meerdere manieren:

• God herhaalt zijn naam, en zijn beloften, en de verharding van de farao. Blijkbaar is dat voor Mozes, Aaron en het volk nodig. (En voor ons?) Het biedt ook mogelijkheden om te verbinden met de noodzaak tot het herdenken van de daden van Gods, zoals die ook in de Pesachviering en in het Heilig Avondmaal een plaats krijgen.

• Een andere insteek n.a.v. die herhaling kan zijn de nadruk op de naam JHWH, de Heer, zoals die tot vier keer toe in hoofdstuk 6 wordt gebruikt. God presenteert zich nadrukkelijk als de God van het verbond, de God die een relatie wil met zijn volk (zie ook de opmerkingen hierboven, bij de exegese).

• Er kan worden ingegaan op de moedeloosheid van het volk. Want ook de ellende blijft zich herhalen, en zelfs verzwaren. Zie ook hiervoor de aantekeningen hierboven. Hierbij kan een eventuele link gelegd worden met het zware lijden van Jezus.

Benauwenis en gebed om uitkomst komen ook voor in Jesaja 30: 20. Daar wordt het verbonden aan de tweede exodus, de uittocht uit ballingschap.

God is een God die bevrijdt. Dat wordt uit het boek Exodus meer dan duidelijk. Het is voor het eerst in de Bijbel dat er over bevrijding gesproken wordt. De lijn vanuit Genesis wordt voortgezet: paradijs, zondeval, zondvloed, God die met Abraham en zijn nageslacht een verbond sluit, dat ook beloofd land insluit. Land dat op nog geen enkele manier in zicht is als we bij het begin van Exodus zijn aangeland. Behalve dan een stukje grond waarop de voorouders van Jozef zijn begraven, en waar hij zelf ook begraven wil worden. Tot zolang wacht zijn lichaam om daar heen gevoerd te worden. Als een teken van hoop, van leven. Het volk moet eerst nog door veel ellende en slavernij heen, voor het wordt bevrijd. Dat geldt ook nu nog: bevrijding gaat vaak door pijn en verdriet heen. Er is geen weg om heen, alleen één er dwars doorheen. Waarbij we tegen onszelf, onze hoop en ons geloof aanlopen. Het komt er dan op aan ons oog gericht te houden op de Heer. En niet benauwd (van geest) te worden!

Een iets andere insteek kan zijn: hebben wij nog wel het idee dat wij bevrijd moeten worden. Waarvan dan? Wat is onze slavernij? Hierbij kunnen teksten uit het NT over slavernij worden gebruikt, zoals uit Romeinen 8 en Galaten 4.

Aanwijzingen voor de liturgie

De introïtuspsalm voor Zondag Oculi psalm 25, verzen 14-20. Zoals in veel psalmen komt ook in deze, en in dit gedeelte, een dubbele lading naar voren. Aan de ene kant is er sprake van vertrouwen op God, aan de andere kant van angst, en van gebed om uitkomst en bevrijding. Dit is kenmerkend voor de psalmen. Er is ruimte voor beiden. Beide (soorten) liederen kunnen dan ook gezongen worden.

Enkele mogelijke liederen:

• Antifoon bij de berijmde introïtuspsalm: NLB 535d

• NLB 368: Houd mij in leven, wees Gij mijn redding, steeds weer zoeken mijn ogen naar U;

• Taizé: ‘Oculi nostri’ (lied 106 uit Adem in ons, Liederen uit Taizé, Kok, 2019);

• Psalm 123: In alle ellende onze ogen gericht houden op de Heer;

• GK 121: ‘God die is en was en komt’, kom o kom God van nabij, verlos ons;

• NLB 887: ‘Wees stil en weet ik ben uw God’

Zoals bovenaan benoemd past de evangelielezing uit Johannes 4 niet goed. Een alternatief is die uit Matteüs 11: 28-30, waar Jezus het heeft over zijn last die licht is, en zijn juk dat zacht is. Ook Jezus bedoelt daar dat je het in de relatie met Hem, allemaal aankunt. Net zoals God via Mozes zijn volk laat weten. Omdat Hij een God van zijn woord is. En de ‘Ik ben’. Let op de (vergelijkbare) context daar: de mensen weten niet wie Jezus is, en er worden Hem verwijten gemaakt.

Zie ook

Preekschets Exodus 3:1-18 – voor de eerste zondag van de Veertigdagentijd.

Preekschets Exodus 4:18-32 – voor de tweede zondag van de Veertigdagentijd

Preekschets Exodus 7:8-25 – voor de vierde zondag van de Veertigdagentijd

Preekschets Exodus 9:13-35 – voor de vijfde zondag van de Veertigdagentijd

Preekschets Exodus 11 – Palmzondag

Preekschets Exodus 12:27-42 – Goede Vrijdag

Gebruikte literatuur

H.J. Boiten, De tien Plagen: Godsgericht over Egyptische goden, Heerenveen: Groen, 2019.
Umberto Cassuto, A Commentary on the Book of Exodus, Jerusalem 1987.
Brevard S. Childs, The book of Exodus, A Critical, Theological Commentary, Louisville 1974.
Frank C. Fensham, Exodus [De Prediking van het Oude Testament] Nijkerk 1984
Geelhoed, ‘Laat mijn volk gaan….’ Exodus 5:1,3 in Een sprekend begin, [Afscheidsbundel Ohmann] Kampen 1993 p.35-44.
Kees (C.) Houtman, Exodus vertaald en verklaard [Commentaar op het Oude Testament], Kampen 1986-1996.
Jonathan Sacks, Exodus boek van de bevrijding [Verbond en dialoog – Joodse lezing van de Tora] Middelburg 2019.
Werner H. Schmidt, Exodus [Bibilischer Kommentar zum Alten Testament II] Neukirchen 1988-2019.

Deze tekst is afkomstig uit ‘Een teken van leven. Handreiking voor de Veertigdagentijd, Pasen en paastijd 2020’ van het Steunpunt Liturgie GKV.

De complete handreiking is daar te downloaden, een bijbelleesrooster en uitgewerkte vespers (voor de Stille Week) zijn te koop. Zie www.steunpuntliturgie.gkv.nl.