Menu

Basis

Wat maakt iemand tot een goede leider?

Handreiking

Handreiking

De Bijbel, paus Franciscus en de leefregel van de benedictijnen zeggen veel over goed leiderschap. Rode draad is: wees nederig en aanwezig.

De Handreiking diept een Herademingthema praktisch uit in spirituele oefeningen voor eigen gebruik of voor het werken met groepen.

Er kan geen groepje mensen zijn of er staat een leider op of er wordt iemand als leider aangewezen. Zonder iemand die de leiding neemt, kunnen wij niet. Maar aan iedereen die de leiding neemt of als leider wordt aangewezen, worden eisen gesteld.

Er zijn verschillende stijlen van leiderschap. Autoritair, functioneel, praktisch, resultaatgericht, directief, mensgericht, bezielend, inspirerend, spiritueel; om er een paar te noemen. De ene stijl van leiding geven sluit beter aan bij wie wensen te leven vanuit een christelijk, gelovig perspectief dan de andere. Daarover wordt in de Bijbel al nagedacht en vervolgens ook in de kerk en in kloostergemeenschappen.

Bescheidenheid

Onder de leerlingen van Jezus zijn het Jacobus en Johannes die daarover een vraag hebben. Zij zien Jezus duidelijk als hun leider, maar als Hij straks bij God is, willen zij daar wel graag een rol naast hebben: ‘Laat een van ons dan rechts van u zitten en de ander links’, vragen zij. (Marcus 10:37) De andere leerlingen worden woest als zij horen dat de twee broers deze vraag gesteld hebben. Jacobus en Johannes stellen zich ineens hoger op dan de anderen en dat past niet in de kring rond Jezus.

Zet de ander op de eerste plaats

Paulus beschrijft leiderschap in de gemeente met beelden van het menselijk lichaam, waarin elk lichaamsdeel een eigen functie heeft en onmisbaar is in het systeem. ‘Het oog kan niet tegen de hand zeggen: “Ik heb je niet nodig”, en het hoofd kan dat evenmin tegen de voeten zeggen. Integendeel, juist die delen van het lichaam die het zwakst lijken zijn het meest noodzakelijk.’ (1 Korintiërs 12:21-22) En in Filippenzen 2:3 wordt de regel gegeven dat je de ander in alle bescheidenheid belangrijker kunt achten dan jezelf. Vanuit dergelijke teksten en de hele sfeer van de Bijbel wordt tot op de dag van vandaag in de kerk en aanverwante organisaties nagedacht over leiderschap. Paus Franciscus heeft daar uitspraken over gedaan. En vanouds leven kloosterorden volgens de ‘regel’ van hun stichter. Dat is een leidraad voor het gezamenlijke leven van monniken in een klooster, onder leiding van een abt. Zoals bijvoorbeeld de benedictijnen, die leven volgens de Regel van Benedictus van Nursia, die deze schreef rond het jaar 540. Zowel van de visie van paus Franciscus op leiderschap als van de leefregel van benedictijnen geef ik enkele voorbeelden.

Teamwork

De paus, zelf de leider van de rooms-katholieke wereldkerk, denkt vanuit zijn positie na over de navolging van Jezus en hoe die vorm kan krijgen in zijn eigen leiderschap, in de leiding van de kerk en de manier waarop in een wereldlijke omgeving leiding wordt gegeven. Wat is goed leiderschap, zodat het koninkrijk van God gestalte krijgt en niet het ego van de individuele kerkleider of wereldlijke leider?

Laat dingen aan het toeval over

De paus zegt: ‘Nederigheid is het kenmerk van goed leiderschap. Het werkt niet goed als degene die leiding moet geven denkt dat hij daardoor boven de anderen uitgestegen is. Goed leiderschap blijft kritisch op zichzelf, acht zichzelf niet superieur en zet de ander op de eerste plaats.’

Verder zegt de paus: ‘Het is voor iedereen, maar zeker voor wie leiding geven van belang om op tijd rust te nemen.

Verwaarlozing van rust leidt tot stress en agitatie. Als de taken volbracht zijn, is rust noodzakelijk en dient die serieus genomen te worden, door bijvoorbeeld tijd met familie door te brengen en vrije dagen te respecteren, zodat er weer opgeladen kan worden.’ Als een leider alles tot in detail organiseert en gelooft dat met perfecte planning de zaken mooi op hun plek vallen, wordt hij of zij meer een manager dan een kundig leider. Natuurlijk moet werk goed voorbereid worden, vindt de paus, maar ‘niet zozeer dat alle spontaniteit wordt geëlimineerd en er niets meer aan het toeval kan worden overgelaten’.

Woorden als teamwork en gemeenschap zijn de paus dierbaar: ‘Samenwerken in een sfeer van kameraadschap en gezamenlijke coördinatie ligt eerder in de lijn van het Evangelie dan een leider die denkt processen alleen te kunnen inzetten en vanuit zijn ivoren toren te besturen.’

Prat op titels

‘Rivaliteit en ijdelheid’, zegt paus Franciscus, ‘zijn geen goede eigenschappen. Ook is het niet goed om af te gaan op eigenbelang en prat te gaan op titels. Het werkt voor kerk en samenleving veel beter om niet alleen voor de eigen belangen te zorgen, maar ook voor die van een ander. Openheid in communicatie komt elke organisatie ten goede. Een goede leider zorgt ervoor dat ieder zich open kan uitspreken, zodat roddelen en mopperen niet voorkomen of als signaal tijdig worden onderkend. Iedereen in een organisatie doet er goed aan te focussen op wat je kunt geven en niet alleen op wat je kunt krijgen. Het verheerlijken van hoger geplaatsten is uit den boze, bijvoorbeeld door ‘te likken naar boven’ in plaats van bij te dragen aan de bredere missie van de organisatie.’

Humor werkt heilzaam

Mensen in een leiderschapspositie mogen nooit alleen maar aan zichzelf denken, want daarmee verliezen zij de oprechtheid en warmte van oprechte intermenselijke relaties. Dit vraagt oplettendheid, bijvoorbeeld wanneer degene die de meeste kennis heeft, deze kennis niet deelt met collega’s die minder weten en op informatie gaat zitten in plaats van deze op behulpzame wijze te delen met anderen. Of wanneer iemand uit jaloezie of bedrog met plezier anderen ziet vallen in plaats van hen te helpen of aan te moedigen.

De paus heeft begrip voor iedereen die wel eens een mindere dag heeft qua humeur. ‘Maar het is van belang dat iemand die de leiding heeft hoffelijk is, enthousiast en vrolijk. Een gelukkig hart werkt aanstekelijk en het effect is direct zichtbaar. Een leider moet dan ook nooit zijn vrolijke, humoristische geest en zelfspot verliezen aangezien juist dat mensen beminnelijk maakt in moeilijke situaties. Een goede dosis humor werkt heilzaam.’

Tot slot zegt paus Franciscus: ‘Leiders die de leegte in hun hart proberen te vullen door het verzamelen van materiële goederen doen dat vermoedelijk niet vanuit noodzaak maar om zich minder onzeker te voelen. Maar dergelijke schatten zullen nooit die leegte kunnen opvullen, het versterkt slechts de leegte en maakt alleen maar meer hebberig. Goederen verzamelen vormt eerder een last die ons vertraagt op onze reis.’

Klungelen

Aandachtig luisteren en andere vormen van oplettende aandacht zijn een centraal punt in de benedictijnse visie op leiderschap. Alleen zo kun je tot een goed resultaat komen. Veel van

Luister zoals een arts luistert. Foto Usman Yousaf, Pixabay

wat er aan kleins of groots misgaat is geen gevolg van kwade opzet en boze plannen maar van slecht luisteren, onoplettendheid, klungelen, half werk leveren. En omgekeerd; waar iets opvallend goed lukt is dat vaak in verband te brengen met goed luisteren naar elkaar, met grote aandacht op het puntje van je stoel en alle antennes uit.

Leg je hart erin

De volgende vijf (van Benedictus afgeleide) regels gelden als (huis)werk voor iedereen, overal en altijd, maar voor wie leiding geeft in het bijzonder.

Let op, wees erbij, luister aandachtig naar wat zich aandient. Luister dus niet alleen naar wat jou goed uitkomt. Luister zoals een arts met een stethoscoop naar de hartslag en ademhaling van een patiënt luistert om de juiste diagnose te stellen. Wat is er aan de hand? Wat staat mij te doen?

Wees intelligent. Probeer het resultaat van je opletten en luisteren te lezen.

Intellect komt waarschijnlijk van ‘intus legere’: naar binnen lezen. Dus breng orde aan en structuur, probeer te begrijpen wat je gehoord en gezien hebt. Wees verstandig. Weeg alles af en probeer tot een goed oordeel te komen. Wees verantwoordelijk. Geef daadwerkelijk antwoord op wat de ander en de situatie van je vraagt. Wees aanspreekbaar op wat je gezien en gehoord hebt en hoe je tot je oordeel bent gekomen.

Geef je ja-woord

En tot slot: leg je hart erin. Wees gecommitteerd, probeer van harte antwoord te geven, geef je ja-woord, wees toegewijd.

Met al deze gedachten over en visies op leiderschap kunnen we vandaag in ons dagelijks leven ons voordeel doen. Wetend dat we niet de eersten zijn die over leiderschap nadenken en ook dat de ene stijl van leiding geven beter past bij gelovig leven dan de andere.

Vragen

  • Kun je een voorbeeld bedenken van goed leiderschap in de stijl van het Evangelie en van leiderschap dat de stijl van het Evangelie tegenwerkt?
  • Heb je zelf ervaring met leiding geven of met onder leiding van een ander functioneren? Hoe ervaar je dat? Welke leiderschapsstijl spreekt je aan en waarom?
  • Hoe denk je over de vijf regels die geïnspireerd zijn door de Regel van Benedictus? Welke spreekt je aan of juist niet?

Neely Kok is emeritus predikant, contextueel pastor, begeleider van meditatiegroepen en kloosterweekenden en redacteur van Herademing.


Transitie in leiderschap
Herademing 2021, nr. 3

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken