Brunchdiensten… hoe?… zo!

Aanleiding

Het feit dat ik als pastor van een plattelandsgemeente zag hoe de erven van boerengezinnen werden afgesloten… voelde voor hen en voor mij, die aan de andere kant van het hek moest blijven, niet goed. Tegelijk zag ik een brede solidariteit ontstaan, maar hoorde ook de spookverhalen en vooroordelen over hoe slecht de veehouderij is, hoe verschrikkelijk men met dieren omgaat, van ‘eigen schuld dikke bult’ en tal van andere misvattingen. Als kerkgemeenschap onderhielden wij telefonisch contact met de veehouders, hun gezinnen en hun families. Zelf voelde ik mij in die tijd als pastor steeds ongemakkelijker, machtelozer én ook onbekwamer. Ik realiseerde mij te meer dat als ik ‘s zondags op de kansel stond er mensen voor mij zaten met heel andere problemen. Problemen die de samenleving op dat moment domineerden. Toen de isolatiemaatregelen voorbij waren, hebben wij besloten een veehoudersgezin uit te nodigen om tijdens een speciale kerkdienst iets te gaan vertellen over hun beleving van de afgelopen tijd, over hun werk en over de (ethische) dilemma’s die zij daarin tegenkwamen. Daarnaast was er een extern deskundige van LTO-Noord die een breder zicht op de problematiek gaf. Ook als pastor werd ik uitgedaagd mij op deze specifieke materie in te lezen.

Dat lukte, mede dankzij deskundigen binnen het dienstencentrum van de PKN.

Uitwerking

De kerkzaal hadden wij zodanig ingericht dat de bezoekers aan tafeltjes zaten. Wij serveerden een eenvoudige broodmaaltijd: twee soorten brood, koffie/thee en limonade, een gekookt eitje, een warm worstje en uiteraard roomboter. Als liturgische vorm hanteerden wij model 2. De deskundigen hielden verschillende korte, maar zeer ter zake doende toespraakjes in het deel van ‘uitleg en verkondiging’. Voor iedere tafel hadden wij een aantal gesprekspunten voorbereid. Tijdens het gesprek ging het vooral om informatie, ontmoeting en het luisteren naar elkaar. Mijn functie als pastor zag ik in het aanreiken van een theologische inbedding. Voor mij was dat uitdagend en leerzaam, want ik moest mij ook opnieuw bezinnen op mijn dogmatische en ethische uitgangspunten. Er ontstond een boeiende dialoog waarin mensen bij elkaar erkenning en herkenning vonden.

In de loop van de tijd zijn veel thema’s de revue gepasseerd, zoals:

• ‘Mantelzorg’, met professionele inbreng van het bureau mantelzorg van de burgerlijke gemeente.

• ‘Schuldsanering’, met inbreng van een bedrijf dat zich richt op schuldsanering;

• ‘Geloofsopvoeding’, met inbreng van een paar ouders;

• ‘Alleen gaan’, met inbreng van een paar alleenstaanden en met behulp van het boekje ‘Alleen staan, een onderbelichte vorm van samenleven’ van Feldbrugge 1999;

• ‘De betekenis van (eigentijdse) muziek’, met inbreng van jonge en oudere gemeenteleden;

• ‘Aardbevingsproblematiek in relatie tot Micha 6: 8’ met behulp van het Platform ‘Kerk en Aardbeving’;

• ‘Hoe om te gaan met multiculturaliteit’ met inbreng van een afvaardiging van het AZC; etc.

Effecten

Brunchdiensten hebben onder andere geleid tot continuïteit bij het inzamelen ten behoeve van de voedselbank; een maaltijdproject dat inmiddels al jaren loopt; ad-hoc gespreksgroepen rond bepaalde thema’s. In mijn beleving wordt het gevoel van solidariteit en verbondenheid als het ware opnieuw leven in geblazen (gerevitaliseerd).

Reflectie

Tijdens de evaluatie was er een discussie binnen onze kerkenraad over de vraag of een kerkdienst in deze vorm het juiste podium is waarbinnen maatschappelijke problematiek aan de orde moet worden gesteld. Wij constateerden dat contacten en gesprekken tussen mensen, de dynamiek van de samenleving, er anders uitziet dan 45 jaar geleden.

Vroeger was de samenleving meer eenduidig. Men had de zuilen. Rollen en posities waren helder. Je wist waar je bij hoorde, wat je moest denken en vinden van iets. Wij leven nu in een pluriforme samenleving. De zuilen zijn afgebroken. Mensen bewegen en leven in wisselende taalvelden. Ouderen spreken soms de taal van de jongeren niet meer en omgekeerd. Er is steeds minder tijd voor sociale contacten. Dit laatste geldt in het bijzonder voor mannen. Vrouwen hebben (gelukkig nog) de mogelijkheid elkaar te ontmoeten binnen organisaties als ‘Passage’, een organisatie waar je nog zonder ballotage kunt binnenkomen. De tijdsindeling en sociale behoefte van de mens anno 1996 is niet meer te vergelijken met die van de jaren vijftig. Met andere woorden: in een tijd waarin de complexiteit van de samenleving groter en minder overzichtelijk wordt, kan en mag ook de kerk niet voorbijgaan aan de noodzaak te zoeken naar eigentijdse vormen van liturgie.

De brunchdienst is een vorm waarbinnen actuele, maatschappelijk relevante vragen een plaats krijgen. Ook de theologie komt daardoor uit haar isolement. De actualiteit, de context waarin mensen leven komt letterlijk en figuurlijk binnen. Door ruimte te geven aan de deskundigheid binnen de eigen gemeente krijgt die actualiteit een gezicht, een naam, een stem en wordt daarmee iets van ons zelf. Het gaat in de brunchdienst niet om het ‘gezellig aan een tafeltje zitten’. De kerkgangers, inclusief de pastor, worden geprikkeld en gestimuleerd om met elkaar en met deskundigen in gesprek te gaan. Deze manier van vieren sluit ook naadloos aan bij de intentie van de reformatie die juist de verkondiging aan de gemeente wilde teruggeven. Hierdoor wordt de positie van de theoloog ook duidelijker, namelijk verantwoordelijk te zijn voor een juiste uitleg van de Schrift binnen de context van het menselijk bestaan. Maar verkondiging is méér dan alleen maar tekst en uitleg. Kenmerkend voor een brunchdienst is de interactieve geloofscommunicatie door als kerkgemeenschap actief gebruik te maken van de kennis die binnen de gemeente aanwezig is.

Verantwoording

Gemeenteleden hebben in de brunchdienst niet alleen een luisterende positie, ze hebben zelf ook iets in te brengen. Er is ruimte voor woord en weerwoord. Mijn inzet is erop gericht om op een andere manier recht te doen aan de context, de gelijkwaardigheid en volwaardigheid van deelnemers. Wij worden geconfronteerd met het probleem dat de traditionele ‘preekdienst’ haar grenzen kent. In het model van de brunchdienst ben ik op zoek gegaan naar een didactische werkvorm, waarmee ik de veerkracht en weerbaarheid van mijn gemeente kan vergroten en mensen meer met elkaar kan verbinden. Liturgie is dienstverlening, ook in 2018. Dienstverlening bestaat in deze tijd vooral in het leren herkennen en spreken van elkaars taal om vandaaruit het gesprek aan te gaan over de vraag wat het geloof in deze unieke ingewikkelde maatschappelijke situatie kan betekenen. Het gaat in de kerk immers over de context van mensen in relatie tot de verhalen over God. Liturgie wordt op die manier nog méér een dialogisch proces van samen in Woord en daad een weg zoeken. Didactisch gezien sluit deze interactieve vorm aan bij nieuwe theorieën op het gebied van leerprocessen. Brunchdiensten worden georganiseerd met als doel de integratie van de (gedifferentieerde heterogene) actualiteit binnen de liturgie.

Tot slot

Foucault introduceerde het begrip ‘heterotopie’. Letterlijk betekent dat ‘de andere plaats’ als een ‘tegenplek’. Dat is een mooi beeld. De kerk is zo’n heterotopische situatie, een plek waar de tijd de eeuwigheid ontmoet, het leven de dood en waar mensen met hun hele bestaan elkaar ontmoeten in dat wat hen overstijgt. De kerk als een ‘tegenplek’ om samen na te denken, te praten, te leren en te bidden. Een ruimte om je aan elkaar én aan het Woord van God te spiegelen. Overigens, de brunchdienst is een uitstekende werkvorm om ook buiten de muren van de kerk te laten functioneren.