De dwaasheid van Christus

Wat is wijsheid? Dat was een belangrijke vraag in de tijd van Paulus. Hij gaf een ander antwoord dan gebruikelijk.

Korinthe lijkt wel wat op Rotterdam, de stad waar wij wonen. Het is een handels- en havenstad. Ooit in de as gelegd door de Romeinen maar uit die as ook weer verrezen. Een stad waar allerlei nationaliteiten samenkomen.

Paulus’ boodschap van het goede nieuws van Christus was in die havenstad met name geland onder de havenarbeiders: ‘Jullie vielen niet op door je wijsheid, en jullie waren niet machtig of rijk,’ zo schrijft hij in de eerste brief aan de Korintiërs (1:26). Waarom juist onder hen? Dat heeft alles te maken met hoe er in Paulus’ tijd gedacht werd over wijsheid, en voor wie wijsheid was weggelegd.

Wijsheid gaat over wat het leven de moeite waard maakt, wat echt geluk betekent. Het gaat over ontdekken wat de zin van het bestaan is. Met zulke vragen hielden met name filosofen zich bezig. De vraag ‘wat is wijsheid’ hangt samen met de vraag ‘wat is van waarde’ en ‘wie is van waarde’.

Inwisselbaar

Denk maar eens na over de vraag: wie zou wat ons betreft gered moeten worden als de wereld op het punt zou staan te vergaan? Als we een ruimteschip hebben waar duizend mensen mee gered kunnen worden, wie zouden dan mee mogen? Wereldleiders, wetenschappers, beroemdheden, miljardairs?

Zou deze vraag aan de havenarbeiders van Korinthe voorgelegd zijn, dan zouden ze het antwoord – in het licht van het denken van hun tijd – wel geweten hebben. De machthebbers mogen mee. De rijken en de wetenschappers, de slimme koppen en redenaars. Die mensen zijn het belangrijkst. Zijzelf zijn alleen maar radertjes in het geheel. Inwisselbaar.

Paulus’ boodschap rekent radicaal af met rangen en standen

Nu komt Paulus juist voor hen met een krachtige boodschap: jullie zijn níet inwisselbaar, voor God is ieder mens de moeite waard! Deze boodschap staat in groot contrast met het denken van die tijd. Dat denken laat zich schetsen met het gedachtegoed van Plato (ca. 427– 347 v.Chr.) zoals dat bekend is in zijn Phaedrus (248a-e) en Timaeus (42a-d).

Ultieme wijsheid

Plato geeft de volgende rangorde aan: de beste zielen zijn die van de filosofen, gevolgd door die van koningen, daarna van politici en zakenmensen, van de sporters, van profeten en mystici, van de dichters en dan eindelijk de arbeiders. Plato legt uit dat je ziel door de juiste keuzes te maken herboren kan worden op een hoger niveau (bijvoorbeeld een upgrade van dichter naar profeet). Door niet goed te leven zak je een niveau (downgrade van koning naar zakenman, van sporter naar arbeider).

Daarbij zij nog opgemerkt dat die niveaus van Plato allemaal gelden voor de ziel van een man. Nóg dieper zakt de ziel weg als die terugkeert als vrouw …

Paulus’ boodschap van Christus, en met name van de gekruisigde Christus, rekent radicaal af met dit denken in rangen en standen. Paulus beantwoordt de vraag ‘wat is wijsheid’ met: de gekruisigde Christus (1 Kor. 1:23). Dát is wat hem betreft de ultieme wijsheid.

Paradoxaal

Wat zegt Paulus daarmee? Eigenlijk te veel om op te noemen. Maar laat ik er drie dingen uitlichten:

• Echte wijsheid is paradoxaal. Je kunt haar niet zomaar in pacht hebben, niet in een hokje opsluiten. Wijsheid toont zich in drie begrippen die niet op voorhand en eenvoudig met elkaar te verbinden zijn: liefde en bewogenheid, betrouwbaar zijn, en recht doen (vgl. Jer. 9:23). Wijsheid toont zich in deze drie. En deze drie laten zich juist (paradoxaal genoeg) zien in Jezus’ dood aan het kruis: hoe ver liefde kan reiken, hoe ver trouw aan je boodschap kan reiken, en hoe in Christus’ kruisdood helder oplicht wat recht en onrecht is.
• Voor God is ieder mens evenveel waard. Dat wordt daarin zichtbaar dat Jezus bereid is zijn leven voor ieder mens te geven. Alle mensen – ongeacht gender – zijn voor God gelijkwaardig.
• Níemand redt het op eigen houtje. Dat is misschien voor deze tijd een van de lastiger onderdelen van het christelijk geloof. Je redt het niet op eigen kracht. Je vindt de ultieme wijsheid niet in en op jezelf. Ieder mens is een afhankelijk mens.

Geen woorden maar daden

Wat hebben we aan deze wijsheid, die zichtbaar wordt in Christus, de gekruisigde? Paulus geeft in ieder geval deze toepassing: je verbonden weten met Christus maakt dat je je nooit beter moet gaan voelen dan andere mensen. Ook niet per se slechter. Maar wat Paulus signaleert in de gemeente in Korinthe is dat er partijen gemaakt worden. Partijen van mensen die het allemaal beter of juist minder goed weten.

Een eenvoudige maatstaf om te weten hoe wijs iemand werkelijk is

Laat je geen rad voor de ogen draaien door mensen die indruk op je proberen te maken, waarschuwt Paulus, of dat nu indruk maken is met veel klatergoud of wapengekletter of mooie praatjes. Ergens in ons mensen schuilt de neiging om buitenkant en binnenkant om te draaien. Om te denken: als iemand er goed uitziet of extreem rijk kan worden, zal die ook wel weten wat goed is om te doen. Of als iemand het mooi weet te vertellen, zal die wel weten waar hij of zij over praat.

Paulus wijst op een eenvoudige maatstaf om te weten hoe wijs iemand werkelijk is: kijk naar hoe de daden uitpakken. Spreekt daar de wijsheid uit die past bij de wijsheid van Christus? Spreekt daaruit de samenhang van liefde, recht en trouw?

Dat inzicht levert een aardig stemadvies op. Laat je bij het stemmen niet leiden door de gouden bergen die partijen beloven, of de mooie speeches. Maar kijk naar het werkelijke beleid en stemgedrag van een partij. In hoeverre spreekt daar de samenhang van liefde, trouw en recht doen uit?

Een tweede toepassing van deze wijsheid is deze: wijzend op de gekruisigde Christus toont Paulus de weg om wijsheid in praktijk brengen. Want beter dan wijs zijn is proberen wijs te leven. Dat kan door met vallen en opstaan te leven vanuit de wijsheid die spreekt door de gekruisigde Christus: koersend op liefde, recht en trouw, beseffend dat voor God ieder mens de moeite waard is, en dat geen mens het op zichzelf redden kan.