De kracht van geestelijke begeleiding

Bij het ontwikkelen van de methode ‘Geestelijke vorming. Gesprekskaarten voor pastorale verdieping’ is ook de Beroepsvereniging Geestelijke Begeleiding betrokken. In deze bijdrage een nadere kennismaking met geestelijke begeleiding.

Vorige zomer was ik bij een stilteretraite in de Oude Abdij Drongen in België. Toen we op de laatste ochtend weer met elkaar mochten spreken, vroeg ik aan een Vlaamse kerkelijk werkster: ‘Hoe is de situatie bij jullie in de kerk?’ Ze antwoordde: ‘Eerlijk gezegd lijkt het wel op palliatieve zorg.’ In haar beleving was ze bezig om de kerk te begeleiden in de stervensfase. Kort daarvoor zat ik in onze tuin naar de vlinders te kijken, Atalanta’s waren het. Nieuwsgierig geworden ging ik op internet speuren naar het leven van een Atalanta. In een videofilmpje zag ik hoe zo’n rupsje zich een keer of wat uit zijn oude velletje moet worstelen. Dan nog een pop worden, zich uit de cocon worstelen en dan is daar die wonderschone vlinder. Metamorfose noemen we dat hele proces.

Dat beeld schoot me weer te binnen bij ons gesprekje over palliatieve zorg voor de kerk. Eerlijk gezegd spreekt het beeld van de metamorfose mij meer aan. De kerk moet zich uit zijn oude velletje worstelen en nog eens en nog eens. Een heel gedoe. Maar daar binnenin, in de kern, daar is leven, een levend geheim dat wacht om tevoorschijn te komen.

Het rupsje moet zich uit z’n oude velletje worstelen, pop worden, uit de cocon breken en dan pas de wonderschone Atalanta worden!

Een doodlopende weg en vernieuwende levenskracht

Geestelijke begeleiding is een begeleidingsvorm met een lange traditie. Het gaat daarbij precies om dat levende geheim, dat tevoorschijn wil komen, in een mens of in een gemeenschap van mensen.

Dat tevoorschijn komen is een heel proces, een groeiproces. De ‘geestelijke weg’ noemen we dat proces. Het gaat over jouw weg in de ontmoeting met God. Het gaat over geboren en herboren worden, groeien, vallen en opstaan, worstelen en tot je bestemming komen. Jij mag de mens worden die jij in wezen bent, die je in Gods ogen bent. Genesis zegt dat wij geschapen zijn naar Gods beeld. Voel dan hoe Gods hand hier en nu bezig is om jou te vormen.

Palliatieve zorg lijkt in ons mensenbestaan van wieg tot graf het laatste wat we kunnen doen. Maar de geestelijke weg biedt ons een ander perspectief. We gaan met Gods ogen kijken naar onze werkelijkheid. We ontdekken die binnenste kern van ons bestaan: Gods onvoorwaardelijke liefde, onvergankelijk leven. En we ontdekken het verlangen in onszelf. Niet een willen hebben van dit of dat, om onze behoeften te stillen. Niet een vasthouden aan dat oude vertrouwde velletje of die beschermende cocon. Maar een dieper verlangen, een verlangen naar heelheid en vrede, vervulling. De grote geestelijke voorgangers uit de geloofstraditie zeggen:

ons verlangen en Gods liefde zijn als twee kanten van één medaille. Ons verlangen is als het ware de motor waarmee Gods liefde ons in beweging zet. En Gods onvoorwaardelijke liefde wordt het middelpunt waaromheen wij bewegen.

Geestelijke begeleiding nodigt ons tot dit nieuwe perspectief. Kijk met Gods ogen, naar jezelf, naar elkaar en naar heel de wereld om je heen. Opeens keren dan de dingen om, zoals in het evangelie van het Koninkrijk de dingen omgekeerd worden. De achterste mag voorgaan, de kleine wordt het grootst, in zwakheid wordt kracht zichtbaar, de verlorene komt thuis, het gebrokene wordt geheeld, de dode wordt tot leven gewekt. Jezus gaat ons voor op deze weg van omkeer en nieuw perspectief.

Onze geestelijke weg – ons groeiproces in de ontmoeting met God – is niet anders dan de weg van navolging. En de eigenlijke begeleider is de Geest zelf. Geestelijke begeleiding is daarom ook vooral niet-doen, ruimte maken voor de Geest, ruimte laten voor de werking van God in de begeleide én de begeleider.

In de praktijk

Alle ontmoetingen, pastorale contacten en begeleidingen kunnen tot geestelijke begeleiding worden. In elke vorm van gemeentezijn kan het perspectief van de geestelijke begeleiding doorwerken. Van viering tot kerkenraadsvergadering, van pastoraat tot kerkrentmeesterlijk beheer. De volgende voorbeelden laten iets proeven van de betekenis van het veranderende perspectief. Steeds gaat het om een ruimte waarin mensen tevoorschijn kunnen komen en iets ontdekken van de beweging en werking van God in hun bestaan.

Ons verlangen en Gods liefde zijn als twee kanten van één medaille

God zoeken in alle dingen

Een kerkelijke gemeente was bezig met een gebouwenkwestie. De spanningen liepen hoog op. Toen belegde men een gemeenteavond met een gesprek over ‘wat willen we eigenlijk en wat zou God met ons willen?’ In die ruimte konden de diepere verlangens van de gemeenteleden tevoorschijn komen: ‘wij zoeken een huis waar jong en oud God kunnen ontmoeten, waar we iets voor de mensen in de wijk kunnen betekenen, …’ Mensen gingen luisteren naar God en naar elkaar. In plaats van een getouwtrek rond gebouwen ontstond er een gezamenlijk verlangen naar ontmoeting met God en een present zijn in de samenleving.

Heilig luisteren

Een oude boer woonde dichtbij de zeedijk. Zijn hele bestaan was verweven met de natuur en de zorg voor het gewas. Toen hij noodgedwongen naar een verpleeghuis moest, was hij vol heimwee. Hij had geen taal voor geloof, maar hij had voor zijn begrafenis wel al twee liederen uitgezocht. Het ene lied zong zijn moeder altijd en het andere was een oud volkslied, over de zeedijk die het land omarmt als een moeder haar kind. De geestelijk begeleider zei: ‘Misschien is God wel zoals die dijk, de arm van de moeder om haar kind.’ De man raakte merkbaar ontroerd. Hij had zijn eigen taal gevonden voor wat hem wezenlijk bewoog.

Onderscheiden waar het op aankomt

Een jonge vrouw vroeg om gesprekken met een predikant. In het eerste gesprek tastte zij af, of de predikant wel ‘gelovig genoeg ’ was, of hij bijvoorbeeld wel geloofde in de opstanding van Jezus. In latere gesprekken verdween die vraag helemaal naar de achtergrond. Vooraan bleken vragen te liggen rond haar eigen wankele vertrouwen in God en in zichzelf. En ook de vraag naar haar eigen ontmoeting met God en Jezus of, beter gezegd, het gemis aan ontmoeting. De gesprekken waren verschoven van de buitenkant (het vastklampen aan de oude overtuiging) naar de binnenkant (het gemis van en verlangen naar Godservaring).

Misschien is God wel zoals die dijk, de arm van de moeder om haar kind!

Alles in het licht

Een kerkenraadsvergadering was geëindigd in een ruzie met slaande deuren. Een geestelijk begeleider van buitenaf werd gevraagd voor een volgende bijeenkomst. Iedereen mocht daar om de beurt iets zeggen over het onderwerp. De anderen luisterden en mochten niet reageren. Na elke spreker was er even gelegenheid voor verhelderingsvragen (geen discussie) en een korte stilte. Daarna volgde een tweede ronde, waarin iedereen iets mocht zeggen over wat hem of haar was opgevallen in de eerste ronde. Weer zonder discussie. Iedereen had het gesprek als een weldaad ervaren. Er was nieuwe ruimte ontstaan en een begaanbare weg.