Doorbraak: over je eigen schaduw heenstappen

Overtuigingen en gewoontes loslaten kan tot een doorbraak leiden. Dat ziet oud-redacteur Tanja van Leeuwen in haar eigen leven en dat wenst ze voor de landen die betrokken zijn bij oorlogen.

Mijmerend over ‘doorbraak’ (het thema van dit kwartaal van Herademing) en de actualiteit, schoten mijn gedachten voortdurend heen en weer tussen een recente persoonlijke ervaring en de actualiteit op het wereldtoneel. De persoonlijke ervaring haalde mij uit een impasse en bij wat er in de wereld gebeurt, blijft die impasse maar duren.

Loslaten

Die persoonlijke ondervinding heeft te maken met het onderzoek naar de ervaringen van vrouwen met het thema ‘vrouw-en-geloof’, waar ik zeven jaar aan gewerkt heb en dat nu klaar is. Jarenlang heeft dat onderzoek een werktitel gehad en die sneuvelde in het overleg met uitgever en vormgever. Het zou wel als ondertitel kunnen, maar de werktitel was niet geschikt als uiteindelijke titel van het boek. Het bezorgde mij slapeloze nachten om tot een nieuwe naam te komen. Geen enkel idee dat opkwam, dekte voldoende de inhoud van het boek. Iemand met wie ik hierover in gesprek raakte, zei dat een ‘pakkende’ titel vaak het lastigste is van een publicatie. Vooral als je al een titel in je hoofd hebt zitten. Er is geen ruimte om dan iets nieuws te laten ontstaan.

Door dat gesprek realiseerde ik mij dat ik de werktitel helemaal moest loslaten. Ook als ondertitel. Met die gedachte ging ik slapen en ik werd de volgende ochtend wakker met wat uiteindelijk de titel is geworden. Wanneer ik dit verhaal aan mensen vertelde, vonden ze het knap dat ik die ‘oude’ titel zomaar los had kunnen laten. Zo ‘zomaar’ was het nou ook weer niet, want het heeft toch even geduurd. Maar het was net of er een knop omging. ‘Iets’ hielp mij niet vast te houden aan wat geen toekomst had.

Ik heb ooit les gehad van rabbijn Yehuda Aschkenasy en die zei altijd dat het makkelijker is om iets aan te leren dan om iets af te leren. Overtuigingen, gewoontes en gedachten die inmiddels met je vergroeid zijn, snijd je niet zomaar los. Daar is soms een doorbraak voor nodig. Dat geldt in het persoonlijke vlak en het is zichtbaar in relaties.

Afghanistan, Israël, Gaza, Oekraïne

Op het wereldtoneel is dit ook zichtbaar. Overtuigingen van de Taliban in Afghanistan zorgen ervoor dat vrouwen daar niet meer gezien en gehoord mogen worden. Ook in Iran worden vrouwen onderdrukt vanwege hun vrouw-zijn. In Israël leidden de brute moord van Hamas (op festivalgangers en bewoners van nederzettingen) en ontvoeringen (van jonge kinderen, jongvolwassenen en ouderen) tot een nietsontziende reactie van Israël in Gaza. In Oekraïne is Rusland bezig het land te vernietigen en het leven van de Oekraïners onmogelijk te maken. In wanhoop vluchten mensen naar andere landen in de hoop daar veilig te zijn.

‘Iets’ hielp mij niet vast te houden aan wat geen toekomst had

Zo is er nog veel meer gaande vanuit overtuigingen en gewoontes die niet losgelaten (kunnen) worden. Je zou er wanhopig en moedeloos van worden, want waar blijft de doorbraak waardoor leiders over hun eigen schaduw heen kunnen stappen? Anderen kunnen werken aan omstandigheden die wellicht een doorbraak mogelijk maken, maar de wezenlijke omslag zal in de betreffende leiders moeten plaatsvinden. Al dan niet met hulp van goddelijke genade.

Gelijkwaardigheid van vrouwen

Om nog eens terug te keren naar het onderwerp van mijn onderzoek. Jaren geleden was ik op een bijeenkomst waar de feministisch theoloog Catharina Halkes een van de spreeksters was. Er werd haar gevraagd hoe zij het uithield in een kerk die zo weinig openstaat voor gelijkwaardigheid van vrouwen. Zij vertelde toen dat zij vaak gehuild had en het moeilijk heeft gehad, maar nu zij terugkeek, zag zij toch dat er best een hoop veranderd was. De echte doorbraak moet nog komen. Dat is duidelijk. Maar, in de woorden van Catharine Halkes: ‘De Geest waait waar Zij wil.’