Droom en vermaning

Je kunt op verschillende manieren naar een probleem kijken. In een schilderij van Jacob de Wit ziet Sybrand van Dijk het belang van brede vertegenwoordiging. Hoe breed?

Onderzoeken tonen keer op keer aan: diverse en inclusieve besturen nemen betere besluiten dan iemand alleen. Er zitten immers meerdere kanten aan een zaak. Er kan dus ook veel meer over gezegd worden, er zijn meer oplossingen mogelijk dan één mens bedenkt. Toch steekt iedere keer weer deze droom de kop op: hadden wij maar één man. Die zou ons pas echt besturen.

Terug naar Egypte

Mozes is zo’n man alleen. Hij verstaat G’d. Tenminste zo lezen wij. En G’d spreekt met hem. Eén die het allemaal weet. Eén volk ook. Zo wordt het ons voorgesteld. Eén volk die wil, die roept, die murmureert, die muit. Alsof er slechts deze drie werkelijkheden zijn: één G’d, één volk, één leider.

Maar Mozes houdt het niet vol. Hij breekt wanneer ‘het samenraapsel’ weeklaagt, de zonen en dochters van Israël, de gemeente – vertaalt Pieter Oussoren in Numeri 11 achtereenvolgens. De mensen (wie?) zijn spuugzat van het manna en willen terug naar Egypte. ‘Want daar hadden we fatsoenlijk te eten.’

‘Ik kan dit niet dragen!’ roept Mozes tot G’d. Op de zondagsschool werd gezegd: Mozes was moe. Maar dat is hier niet aan de hand. Mozes heeft geen ‘hulpe tegenover’ genoeg. In zijn eentje kan hij de klachten niet verstaan. Hij hoort niet, dat niet iederéén klaagt. Voor een mens alleen lijkt het alsof slechts de hardste schreeuwers te horen zijn.

Mozes hoort niet dat niet iederéén klaagt

Achter hun geschreeuw staan echter nog velen die er anders over denken. Zij spreken niet over ‘ons volk’ of ‘wij’. Om iederéén te zien, te horen, te begrijpen heeft Mozes anderen nodig. Zeventig, zegt G’d tegen hem.

Andersom kijken

Jacob de Wit maakte er een kolossaal schilderij van. Het hangt in het voormalige stadhuis van Amsterdam, het paleis van – toen – de wereldstad bij uitstek. Amsterdamse schepen voeren over de hele aarde. De Amsterdamse beurs bepaalde de wereldeconomie. Een golfje hier betekende een schok in de hele westerse wereld. Althans, zo zagen de Amsterdamse bestuurders hun positie.

Het schilderij ‘Mozes kiest de zeventig oudsten’ is een van de dertien schilderijen die De Wit maakte bij thema’s uit het eerste testament. In het midden zien we Mozes. De hele compositie wijst naar hem. De zeventig oudsten vormen een decor van buigen en wijzen.

Je kunt ook andersom kijken, dat de richting van het schilderij niet naar Mozes toe, maar van Mozes uit loopt. Heen-en-weer. Zonder Mozes geen zeventig oudsten. Zonder zeventig oudsten geen Mozes. Pas als ze allen bij elkaar zijn, kan G’d aanwezig zijn.

G’d is ongemerkt het werkelijke centrum van het schilderij. Er brandt vuur op het altaar. Elke stem moet gehoord, voordat de Stem te verstaan is. Ontbreekt één stem, dan zwijgt G’d.

G’d is ongemerkt het werkelijke centrum

Het schilderij hangt er als voorbeeld en als vermaning. De stadsraad moest niet denken dat hij het alleen af kon. Hij had ook de andere groeperingen in de stad nodig, de VOC, de eerder genoemde beurs, de predikanten. Maar je zou willen toevoegen: vergeet de armen niet! Laten zij vertegenwoordigd zijn! Vergeet de mensen niet die afwijken van de norm, op welke manier dan ook. Sluit in wie ogenschijnlijk als vanzelf worden buitengesloten.

‘Jullie hebben geen ogen op steeltjes,’ zei de slak. Ik weet niet meer in welk sprookje. ‘Daarom hebben jullie de ogen van anderen nodig.’ Laat dat voor ons een vermaning zijn. Nu in onze tijd de droom van één man die ons regeert, zo krachtig de kop op steekt.