Een gekruisigde Messias

Boven Zijn hoofd bevestigden ze de aanklacht, die luidde: ‘Dit is Jezus, de koning van de Joden.’ (Matteüs 27:37)

• Schriftlezing: Matteüs 27:32-56
• Kerntekst: Matteüs 27:37
• Thema: Het onaangename kruis

Liturgisch kader

Goede Vrijdag is een hoogtijdag voor christenen. Het is dag waar we liturgisch stilstaan bij de kruisiging en het Pesachfeest in het Oude Testament. Beide aspecten zijn in deze preekschets met elkaar verweven.

Liedsuggesties zijn:

• Opwekking 751: Ik zie het kruis – accent op Goede Vrijdag.
• Opwekking 742: Dit is het Lam – verbondenheid met het Pascha als vervulling van Gods beloften.
• Opwekking 260: Het is volbracht – verbinding kruis met Gods volledige bevrijding.

Uitleg

De kruisiging

We concentreren ons op de kruisiging. De soldaten verlaten samen met Jezus het pretorium. Onderweg dwingen ze Simon uit Cyrene (in het huidige Libië) om het dwarshout te dragen. De executie mocht geen vertraging oplopen. Jezus was te verzwakt door de folteringen en het Pascha stond op het punt gevierd te worden. Alles moest snel uitgevoerd worden. Simon was in Jeruzalem om er het Pascha te vieren. Hij brengt het kruis naar de executieplaats Golgota of ‘Schedelplaats’ (Matteüs 27:33), nabij een drukke weg buiten Jeruzalem. Tijdens het Pascha passeerden via deze weg veel mensen Jezus. Pilatus’ opschrift was in verschillende talen geschreven om hen allen te laten weten wie er aan het kruis hing.

Soldaten boden Jezus bittere wijn aan. Deze zure volksdrank had een verdovende werking. Jezus proefde, maar weigerde. Hij wilde het lijden bewust doorstaan. Vervolgens kruisigden ze Jezus. Dat kon door (1) het kruis rechtop te plaatsen en de veroordeelde er eerst aan vast te binden en vervolgens vast te spijkeren; (2) de veroordeelde op de grond aan de horizontale balk te spijkeren en dit op de opgezette verticale balk te hijsen en vast te maken. Zelden werden veroordeelden eerst op een liggend kruis vastgenageld.

Romeinen kruisigden veroordeelden naakt. Het is onbewezen dat dit in Judea anders was. Daarop verdeelden soldaten de eigendommen van de veroordeelden (Psalm 22:19). Sterven aan een kruis kon uren duren. Soldaten bewaakten het kruis, zodat niemand Jezus van het kruis kon afnemen. Het opschrift boven zijn hoofd vermeldde ironisch de aanklacht. Jezus pretendeerde de Koning van de Joden te zijn. Naast Hem werden twee struikrovers, roofmoordenaars of zeloten gekruisigd (Jesaja 53:12).

Reacties

Matteüs beschrijft de reacties van drie groepen: voorbijgangers, leiders en rovers (Matteüs 27:39-44). Zoals gezegd kwamen er veel voorbijgangers langs de drukke weg nabij Golgota. De werkwoordsvorm, vertaald met ‘zij lasterden’ geeft aan dat ze bléven doorgaan met lasteren (Psalm 22:8). Spotters herhaalden de aanklacht van de Hoge Raad (Matteüs 26:61-63) en leiders van de Hoge Raad deelden hun mening, terwijl ze Jezus’ wonderen indirect bewijzen. Uitdagend stelden ze te willen geloven als Jezus van het kruis kwam. De kruisiging is het bewijs dat Jezus niet de Messias is. Ze bespotten zijn geloof: laat God Hem verlossen als Hij echt een relatie met God heeft. Daarmee daagden ze ook God uit. Ook twee rovers doen mee. Jezus staat alleen. Allen keren zich tegen Hem.

Van 12.00 uur tot 15.00 uur komt er een duisternis over het land of gebied. Dit is bijzonder, want het Pascha gebeurt bij volle maan en zonsverduisteringen vinden alleen plaats dichtbij nieuwe maan. Voordat Israël destijds in Egypte het Pascha vierde, waren er drie dagen van duisternis over het land (Exodus 10:21-23). De duisternis herinnert daardoor aan Gods toorn over het kwaad. Wanneer de duisternis bijna is gedaan, roept Jezus met luide stem: ‘Eli, Eli…’. Het getuigt van heftige emoties (Psalm 22:2). De aanwezigen spotten: ‘Deze roept Elia’. Joden geloofden dat Elia rechtvaardigen te hulp kwam en plaatsen bij het Pascha een extra bord voor Elia. Een soldaat wil Jezus azijnwijn laten drinken. Soldaten drinken dit als verfrissing en misbruiken het als opwekmiddel om lijden te verlengen. Wil men het lijden nodeloos verlengen om te zien of Elia echt komt (Psalm 69:22)? Aanwezigen zeggen dat laatste.

Vrijwillig

Jezus zwijgt en wijst de azijnwijn af. Hij roept opnieuw met luide stem. Dat geeft aan dat Hij niet in verzwakking sterft. Hij geeft vol bewustzijn vrijwillig zijn leven. Tegenover de spotters tonen God en de schepping hun ontzag. Het gigantische voorhangsel (25 x 15 meter) in de tempel scheurt, terwijl een priester er het avondoffer brengt. Positief is de toegang tot God nu vrij voor allen (Hebreeën 10:19-20). Negatief komt het oordeel over Jeruzalem nabij (Matteüs 21:12; 23:38-39, 26:61; 27:40). Het beven van de aarde en scheuren van de rotsen getuigt van Gods aanwezigheid (Exodus 19) en het komende oordeel (Joël 2:10).

Evenals in Egypte bij het Pascha strijdt God en overwint Hij de machten van het kwaad. Jezus overwint de dood aan het kruis. Graven in rotskloven nabij Jeruzalem openen zich. Ontslapen heiligen die lang of kortgeleden stierven, verschijnen levend met Pascha in Jeruzalem. Dit is het begin van Gods nieuwe exodus en doorbraak van de nieuwe schepping. Wat er gebeurt, laat een impact na op de hoofdman en zijn soldaten. Overweldigd belijden ze: ‘Waarlijk, deze was een zoon van God.’ Of ze Jezus alleen met hun godenwereld verbinden, is onduidelijk. Matteüs laat hun belijdenis wel aansluiten bij Gods getuigenis over Jezus (Matteüs 3:17; 17:5). Vele vrouwen die Jezus volgden, zijn de hoofdgetuigen van dit alles. Jezus wijst hen als vrouw niet af en Matteüs noemt enkele getuigen bij naam om zijn berichtgeving te funderen.

Aanwijzingen voor de prediking

Afwijzing en erkenning

Het Bijbelgedeelte toont afwijzing en erkenning van een gekruisigde Messias. Op de achtergrond staat het Pascha. Het erkent hoe Messias en kruis menselijk gezien botsen. Door kennis van het volledig Paasverhaal is dat vaak moeilijk navoelbaar. Een optie is om illustratief een kruis te tonen. Waaraan denk je bij het kruis? Een sieraad? Moeilijkheden? Emoties? Wijs op Salome als een getuige. Zij vroeg Jezus om tronen voor haar zonen. Wat dacht ze toen ze Jezus aan het kruis zag hangen?

Jezus is Messias op een manier die verbijstert. Israël verwacht een verlosser, zoals Mozes, die door plagen vijanden machteloos stelt. Het Pascha herinnert daaraan. Maar Jezus verlost niet zoals Mozes, maar zoals het geslachte Paaslam. Jezus zal een gekruisigde Messias zijn. Je kan de luisteraar wijzen op de heftigheid hiervan. Kruisiging is de meest beschamende en pijnlijke doodstraf. Romeinen kruisigden geen Romeinen en spraken niet over kruisigingen in hun beleefde samenleving.

Oproep tot overgave

De oproep tot overgave aan een gekruisigde Messias zorgt voor intellectuele kortsluiting. We willen helden, geen gekruisigden. In kerken hangen lege kruisen om nadruk te leggen op het lege graf. We snellen van kruis naar opstanding. Het kruis daagt welvarende mensen uit: ‘Ik had besloten u geen andere kennis te brengen dan die over Jezus Christus – de gekruisigde’ (1 Korintiërs 2:2).

Maarten Luther spoort al aan om niet snel langs het kruis te gaan: ‘Sommigen doen dat ten onrechte, in die zin dat ze alleen maar tekeergaan tegen Judas en de Joden. Sommigen dragen kruisbeelden om zich te beschermen tegen water, vuur en zwaard. Ze maken van het lijden van Christus een amulet tegen het lijden. Sommigen huilen enkel en daarmee is de kous voor hen af.’ Net als de spotters hebben ook wij moeite met de gekruisigde. Jezus is echter geboren in een nederige omgeving als ‘koning van de Joden’ en gedood in een verachte vorm als ‘koning van de Joden’.

Hij hangt nabij een drukke weg en drie groepen reageren met spot. Het zijn geen enkelingen. Allen doen mee. Hun spot overstijgt nationale, culturele, sociale en politieke grenzen. Niemand herinnert zich dat het Paaslam de bevrijding van Egypte tot stand bracht. Matteüs doet er alles aan zijn lezers aan de vervulling van Gods beloften te herinneren (in de uitleg tussen haakjes gezet). Jezus’ arrestatie is geen toeval. Jezus vervult de profetieën. Dat toont zijn echte identiteit. Het kruis openbaart de schokkende realiteit van Pascha.

Bevrijding

God scheurde het voorhangsel van boven naar beneden om een weg naar Zichzelf toe te banen. Heiligen verschenen in de heilige stad, die de profeten doodt en stenigt, en vormen er een krachtig getuigenis van Jezus’ werk en identiteit. Met het kruis begint een nieuwe bevrijdende uittocht uit Egypte, die vooruitgrijpt op de toekomstige bevrijding van de hele schepping.

Wat er gebeurt, verandert mensen. De hoofdman hield toezicht op de geseling van Jezus, stond toe dat soldaten Jezus belachelijk maakten, gaf opdracht om de spijkers in het lichaam te slaan, keek toe hoe mensen Jezus beschimpten. Vervolgens zag hij kosmologische gebeurtenissen, die herinneren aan het eerste Pascha. Samen met de vervullingen getuigen zij van de identiteit van Jezus. Hij en zijn soldaten uiten dan hun hart tegenover de kruisigde. Was dit reddend geloof? Niet noodzakelijkerwijs. Wel stonden hun harten open voor de waarheid van het kruis. Dienaren van een niet-Joodse overheerser plaatsen hun intellectuele trots opzij.

Ideeën voor kinderen en jongeren

Laat kinderen/jongeren opsommen wat hun favoriete films of games zijn. Hierin spelen helden een voorname rol. Wat kenmerkt een superheld? Wat kenmerkt een antiheld? Toon in het gesprek mogelijke afbeeldingen van Jezus met superhelden en vraag door waarom Jezus voor christenen toch de held is. Deze afbeelding is ook op T-shirts aanwezig.

Geraadpleegde literatuur

• G. van den Brink, e-Bijbelcommentaar Matteüs. red. Gijs van den Brink, Hans Bette en Raymond R. Hausoul. StudieBijbel Nieuwe Testament 1. Doorn 2024. https://online.studiebijbel.nl.
• H. Basser en M.B. Cohen. Gospel of Matthew and Judaic Traditions. Leiden 2015.
• U. Luz, Matthew 21-28: A Commentary. Hermeneia. Minneapolis 2005.