Eredienst of preek?

Vraag een rechtgeaarde protestant naar een dienst die hij recent heeft bijgewoond en de kans is groot dat er een reactie komt op de prediking. Ander benamingen zijn tegenwoordig ook goed mogelijk en laten iets van de sfeer van de gemeente zien: uitleg, verkondiging, overdenking, overweging.
De kans dat er een opmerking wordt gemaakt over de gebeden is vele malen kleiner evenals over de keuze van liederen of over een ander onderdeel van de dienst. Dat laat zien dat ook voor veel huidige protestantse kerkgangers de woorden n.a.v. het Woord nog steeds het centrum van de eredienst vormen en bepalend zijn voor het waardeoordeel dat mensen eraan geven.
Daarom is het goed dat vader en zoon Van der Meiden daar ‘aandacht’ aan besteden, al gaat hun boek Mag ik uw aandacht niet exclusief over de woordverkondiging maar behandelt het aspecten van moderne retorica in het algemeen. Het boek is helder opgebouwd en vormt een goede introductie voor ieder die wel eens in het openbaar spreekt. Het is daarom breder van opzet en daarom zou men soms meer specifieke verdieping aangaande de preek en zijn plaats in de eredienst verwachten. Maar elke voorganger kan veel winst behalen met de praktijkgerichte adviezen en voorbeelden die hier en daar een humoristische ondertoon hebben.
Het boek maakt de prediker, zeker de meer orthodoxe voorganger die misschien wel iets teveel veronderstelt vandaag, bewust van menselijke factoren die niet over het hoofd gezien mogen worden. In dat opzicht is het geen homiletisch boek met veel verwijzingen naar de Geest van wie wij het uiteindelijke werk mogen verwachten. Dat kán namelijk een vrijbrief zijn om menselijke ongemakken en tekorten mee te camoufleren.
Die benadering past duidelijk niet in de theologische visie van vader en zoon Van der Meiden en dat is natuurlijk ook geen nieuws. Zeker de beginnende predikant vindt in dit boek veel aandachtspunten waarbij ook een lastig thema als angst niet uit de weg wordt gegaan. Maar ook kleding, houding en stemgebruik worden besproken want juist deze menselijke aspecten komen in de homiletische literatuur vaak (te) weinig aan bod.
Als bijbelse voorbeelden komt o.a. de rede van Paulus op de Areopagus ter sprake evenals toespraken en gelijkenissen van Jezus (dat had wat uitgebreider mogen zijn). Van Martin Luther King wordt zijn beroemde toespraak in juni 1963 weergegeven als voorbeeld van stijlmiddelen die een bekende spreker inzet. In dit boek wordt uiteindelijk voor de zgn. gidsmethode gekozen waarin de opbouw van het verhaal helder naar voren komt.
Jammer is dat in de vele soorten publiek de verschillen in kerkelijke groeperingen niet zo sterk naar voren komen. Het was zinvol geweest iets te zeggen over uiteenlopende kerkelijke verwachtingen aangaande het type prediking en de houding van de predikant: een dogmatisch getinte preek in een conservatieve gemeente die (oude) zekerheid uitdraagt en een predikant die dit ook persoonlijk uitstraalt, een exegetische preek in een hoog ontwikkelde gemeente die primair naar vernieuwende kennis vraagt, een narratieve preek in een gemeente die gesteld is op boeiende verhalen die met de praktijk verbonden worden.
Het laatste hoofdstuk ‘Zinvol spreken’ gaat specifiek in op de kerkelijke praktijk. Het is goed dat er aandacht wordt gegeven aan de verschillende situaties waar een/het woord wordt gesproken. Ook het feit dat er naast de preek meer vormen van gesproken woord zijn – lezingen, gebeden, bij doop en avondmaal – is iets dat meestal over het hoofd wordt gezien.
De korte bespreking van de kerkelijke feesten voegt (te) weinig toe en bevat dermate algemeenheden dat een voorganger er weinig aan heeft. Een merkwaardige zin vind ik in dit verband: ‘Over hemelvaart kunnen we beter niet spreken, omdat het feest nog nauwelijks kerkelijke aandacht heeft en zeker geen heilbegerig publiek trekt’, pag 137.
De verschillende typen voorganger vormen een ietwat schetsmatige maar daarmee wel duidelijke spiegel voor zelfreflectie om te bepalen waar je staat als predikant.
Willem & Anne van der Meiden: Mag ik uw aandacht? Gids voor zinvol spreken. Meinema Zoetermeer, 176 pag. € 18.50
—
Evert van der Veen, predikant Protestantse Gemeente Nunspeet is vaste recensent op Theoblogie. Hij recenseert ook voor Nederlands Dagblad en Christelijk Weekblad.