Zonder broederschap geen vrijheid en gelijkheid – Wim Reedijk

Deze week verscheen het boek Zonder broederschap geen vrijheid en gelijkheid van theoloog Wim Reedijk. Een verhelderend boek over de relevantie van broederschap en de plichten die wij hebben tegenover onze naaste. Hieronder kunt u een stuk lezen uit het essayhoofdstuk ‘Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen.’

Jezus en de eerste steen

Aan mensen die zeggen dat ze niet gelovig zijn, leg ik soms de vraag voor of ze desondanks een verhaal kennen uit de Bijbel of een zin die hen ooit trof. De barmhartige Samaritaan, die een wildvreemde helpt, iemand die niet van zijn volk is, is bij velen bekend. Ook de gelijkenis van de verloren zoon, die ondanks zijn fouten door zijn vader met open armen ontvangen wordt, komt steevast als voorbeeld bovendrijven. Verder het gebod: heb uw naaste lief als uzelf. Eén zin is echter favoriet: ‘wie zonder zonde is, werpe de eerste steen.’ Meestal moet de kennis van de rest van het verhaal opgefrist worden, maar deze woorden, de punch-line, hebben zoveel indruk gemaakt dat ze in veel geheugens gegrift staan.

Het verhaal staat in het evangelie van Johannes, hoofdstuk 8. Een vrouw die op overspel betrapt is, wordt door een groep mannen voor Jezus gebracht. Zij vragen hem wat ze doen moeten met haar. De wet van Mozes gebiedt dat zij haar moeten stenigen. Jezus bukt zich, schrijft met zijn vinger in het zand voor zijn voeten, en zwijgt. De mannen dringen aan. Nu richt Jezus zich op en spreekt de zin, die in de Nieuwe Bijbelvertaling als volgt klinkt: ‘Wie van jullie zonder zonde is, laat die als eerste een steen naar haar werpen’. Jezus bukt zich weer om in het zand te schrijven. Een voor een druipen de mannen af, de oudsten van hen het eerst. Als Jezus opstaat, ziet hij dat ze vertrokken zijn. Alleen de vrouw staat daar. ‘Waar zijn ze? Heeft niemand u veroordeeld?’ ‘Niemand, heer, zegt ze. ‘Ik veroordeel u ook niet,’ zegt Jezus. ‘Ga naar huis, en zondig vanaf nu niet meer.’

Door zijn vriendelijke en vrijmoedige omgang met vrouwen viel Jezus op. Er komen veel verhalen met vrouwen voor in het nieuwe testament. Opvallend is zijn vergevingsgezindheid, de belangstelling, de warmte en de genegenheid voor velen. Streng kon hij zijn voor wie streng waren voor anderen. Hij waarschuwde voor het uitmeten van elkaars fouten, want met de maat waarmee jij meet, zal ook jij gemeten worden. Aan je eigen liefdeloosheid ga je ten onder, was wat hij leerde. Het blijft triest dat juist iemand die de vergeving en verzoening in eigen persoon was, zo gruwelijk aan zijn eind moest komen. De kerk heeft echter ook zijn dood geduid in het licht van zijn leven: liefde voor anderen tot het allerlaatst, een dood die verzoening bracht. Maar sinds de Verlichting ging dat voor velen toch te snel. De vragen die zij hadden, motiveerden hen om de studie naar de mens Jezus opnieuw ter hand te nemen. Men wilde wel eens weten, los van kerkelijke tradities, wie Jezus was geweest.

Zonder broederschap geen vrijheid en gelijkheid

Zonder broederschap geen vrijheid en gelijkheid van Wim Reedijk bevat essays over het onderbelichte onderdeel ‘broederschap’ uit de bekende leus van de Franse revolutie: ‘Vrijheid, gelijkheid, broederschap’. Met de eerste twee is veel gedaan, maar broederschap verdween snel uit beeld. Hierdoor ging er meer aandacht uit naar de rechten van het individu dan naar de betrokkenheid op elkaar. Met onze plichten tegenover de naaste, juist als die arm is, staat of valt elke samenleving. In onze zorg voor de ander ontdekken we wie we zelf zijn. Dit boek laat zien hoe nieuw de christelijke omgang in de oudheid was door hun aandacht voor de allerarmsten. Het geeft een overzicht van de ontwikkeling van het begrip broederschap vanaf de oudheid tot heden, en pleit voor een herwaardering. De auteur put uit het christendom en de geschiedenis. Besproken worden bijbelteksten, heiligen als Franciscus en Clara en denkers als Adam Smith, Alexis de Tocqueville, Karl Marx en Hannah Arendt. Wim Reedijk is theoloog, gepromoveerd aan de VU, en werkte als radioprogrammamaker voor de IKON en de KRO. Hij was enige jaren toegevoegd docent jodendom aan verschillende universiteiten en bijna twintig jaar gemeentepredikant van de Protestantse Kerk.