Exodus: bevrijding en verandering zijn een leerproces

Waarom niet de kortste weg naar het Beloofde Land? Afgelopen december verscheen bij uitgeverij Skandalon het boek Exodus, boek van de bevrijding. Ds L. Smelt schreef er de volgende recensie over voor het blad Veluwse Kerkbode.
Dit is een bijdrage n.a.v. Exodus, boek van de bevrijding
In dit wereldwijde standaardwerk uit de serie ‘covenant and conversation’ bespreekt rabbijn Jonathan Sacks – wie anders dan hij – de belangrijkste Exodusverhalen. Hij leest ze door een groothoeklens: hij legt verbanden met de Tora als geheel, met filosofie en wereldgeschiedenis, en met ons persoonlijke leven. De 44 hoofdstukken zijn afzonderlijk te lezen.
De delen GENESIS en LEVITICUS verschijnen in 2020. Een jaar later NUMERI en DEUTERONOMIUM.
Exodus is het grote verhaal van een volk dat bevrijd wordt. Het behandelt in verhaalvorm de principes die dit volk tot eenheid maken: heiligheid van het leven, vrijheid, rechtvaardigheid, rechtspraak en menselijke waardigheid.
De grote verbanden en doorvertaling naar de actualiteit
Verrast werd ik bij preekvoorbereiding over Exodus 12-17 door deze Joodse ingang in het Bijbelboek Exodus! Jonathan Sacks, emeritus opperrabbijn van Groot-Brittannië, let met dit boek vooral op de grote verbanden én op de volgens hem noodzakelijke doorvertaling naar de actualiteit. Het zijn essays over een parasja (= een tekstgedeelte uit de Tora) . Ik hoorde ze als mooie voorbeelden van Joodse preken op basis van een grote belezenheid en kennis van de actualiteit.
Leren doen kinderen door vragen te stellen. Hij wijst daarom –in verband met onderwijs aan het boze opstandige kind- op het verschil tussen vragen en zeggen. Dat kind zegt: Wat betekenen die ceremoniën voor jullie? Voor jullie, niet voor hem. Hij plaatst zichzelf buiten de gemeenschap en ontkent geloof. Ex.13:8 toont het ware geloof: ’Dit gebeurt om wat de HEERE voor mij gedaan heeft, toen ik uit Egypte trok.’
Bevrijding en verandering kost tijd
Waarom niet de kortste weg naar het Beloofde land? Omdat ‘bevrijding’ en ‘verandering’ een leerproces is. Dat kost tijd. De Franse en de Russische revolutie zijn daarom niet gebased op de Hebreeuwse Bijbel. (p.108)
Let op het verschil tussen Ex. 14:13v en Ex.17:8-13.(p.119vv) Bij de eerste zeeslag is Israël passief: God alleen handelt en verslaat de Egyptenaren met hun ‘tanks’. Een wonder is het. In de veldslag bij Rafidim moet het volk echter actief hard meestrijden. De sleutel tot de overwinning is wel dat ze hun geloofsogen moeten richten op Mozes die ondersteund door Aäron en Hur zijn staf omhoog houdt. God geeft kracht en moed om hun eigen strijd te strijden. Maar de tweede slag onderstreept het oefenen in het op zich nemen van de eigen verantwoordelijkheid. Een vrijheid die niet gepaard gaat met het op zich nemen van eigen verantwoordelijkheid leidt tot losbandigheid. Vrijheid vraagt om een verandering in de Israëlieten zelf. Vanwege hun gemurmureer tegen Mozes en hun twijfel aan God in 17:1-7 staat Amelek opeens op de stoep.
Stof tot gesprek tussen Israël en de kerk
In dit verrassende boek lichten de kenmerken van het Jodendom duidelijk op. En geven veel stof tot een voortgaand gesprek tussen Israël en de kerk, liefst op basis van deze toepassing van teksten uit de Tora. Daarbij kan de politiek niet buiten de deur blijven zo onderwijst ons dit politieke boek Exodus. Het geeft een nieuwe impuls voor een serie preken over Exodus.
Ds. L. Smelt is als voorganger verbonden aan de Hervormde Gemeente Voorthuizen en is auteur van het boekje Van kracht tot kracht.