Basis

Heb jij ook een Adam?

Henri Nouwen

In De Arkgemeenschap ontmoette psycholoog, theoloog en hoogleraar Henri Nouwen de gehandicapte Adam. Dankzij de zorg voor hem kreeg Nouwen het thuis waarnaar hij zo verlangde: “Niet alleen een thuis samen met aardige mensen, maar een thuis ook in mijn eigen lichaam, in het lichaam van de gemeenschap, het lichaam dat de Kerk is, en ook in het lichaam dat God is

In l’Arche Daybreak, de Arkgemeenschap van Toronto, krijgt Henri Nouwen de zorg over Adam Arnett. Adam is diep gehandicapt: hij kan niet lopen, praten, en niet zonder hulp eten, drinken, zich wassen. Aanvankelijk vindt de verstrooide professor Nouwen het maar lastig om in Adams nabijheid te zijn. Hij weet niet goed wat hij met hem aan moet. Hij voelt zich onhandig en het maakt hem ongeduldig. Maar gaandeweg ontstaat tussen beide mannen een bijzondere vriendschapsrelatie. In Adam ontdekt Nouwen iets van God:

“Adam was gezonden om Goed Nieuws aan de wereld te brengen. Dat was zijn missie, net zoals het de missie van Jezus was. Adam bestond op zijn geheel eenvoudige, rustige en unieke wijze. Hij was een menselijk persoon, en zijn leven als zodanig getuigde van dat wonderbaarlijke goddelijke mysterie: ik ben de moeite waard, bemind, intact, uit God geboren. Adam was een stille getuige van dat mysterie, of hij nu wel of niet kon praten, lopen of zich uitdrukken, of hij nu wel of niet geld kon verdienen, een baan had, acceptabel was, beroemd, getrouwd of ongetrouwd . Het had alleen te maken met wie hij wás. Hij was en is een geliefd kind van God.”

Rondom het lichaam

Nouwens zorg voor Adam is lichamelijk gericht. Dat was Nouwen niet gewend. Hij was een man van boeken, een universiteitsdocent en schrijver. Hij hield van praten en van luisteren naar andermans verhalen. Dat alles is er bij Adam niet bij. Toch is het juist dat fysieke contact dat in Nouwen iets nieuws bewerkstelligt. Iets wat hem meer mens maakt:

“Als ik “werkte” met Adam begon ik te begrijpen dat ik me in het hart van Daybreak bevond. Hoe dikwijls had Jean Vanier, de stichter van De Ark, me niet gezegd: “De Ark is niet gebouwd rond het woord, maar rondom het lichaam. We hebben het voorrecht dat iemands lichaam aan ons wordt toevertrouwd.” Heel mijn leven had vorm gekregen door woorden, ideeën, boeken, encyclopedieën. Maar mijn prioriteiten waren nu aan het verschuiven. Adam en onze kostbare gezamenlijke uren werden belangrijk voor me, uren waarin hij zijn lichaam in alle weerloosheid aan mij toevertrouwde, zichzelf overgaf aan mij om uitgekleed, gebaad en aangekleed te worden, te eten te krijgen, en van de ene plek naar de andere te komen. De nabijheid van Adams lichaam bracht me dicht bij Adam. Heel geleidelijk leerde ik hem kennen.”

Vlees worden

Geleidelijk aan keren de rollen om. Adam wordt Nouwens leermeester en begeleider. Door dicht bij Adams lichaam te verkeren, maakt Nouwen ook meer contact met zijn eigen lichaam:

“Adam hielp me wortel te schieten, in Daybreak maar vooral in mijzelf. Dicht bij hem en zijn lichaam zijn bracht me dichter bij mijzelf en mijn eigen lichaam. Alsof Adam me steeds weer terughaalde naar de aarde, naar de grond van het bestaan, naar de bron van het leven. Het was alsof hij tegen me zei: “Je hebt niet alleen, net als ik, een lichaam, Henri, maar je bent je lichaam. Je woorden moeten niet losraken van je lijf. Je woorden moeten vlees worden en blijven.””

Thuis

In Adam wordt het Woord van God vlees. Het incarneert, net als in Jezus. De liefde tussen Nouwen en Adam is lijfelijk, tastbaar, zuiver en oprecht. Het was volgens Nouwen dezelfde liefde die zichtbaar werd in Jezus, die al wie hem aanraakten genas (Marcus 6:56). Maar er was meer. Doordat Adam en de andere kernleden van Daybreak hulp van hun huisgenoten nodig hadden, vormde zich rond hen een gemeenschap, een ‘fellowship of the weak’. Zonder de solidariteit en inzet van allen kon het lichaam van die gemeenschap niet bestaan. Ieder had er, als een mozaïeksteentje, zijn of haar aandeel in, gaf het kleur. Nouwen komt in die gemeenschap thuis. Een thuis waar hij zo lang naar had verlangd en dat hij niet gevonden had in zijn academische carrière:

“Dankzij die eerste veertien maanden in Daybreak, waarin ik Adam heb gewassen, hem te eten heb gegeven en gezelschap gehouden, heb ik het thuis gekregen waarnaar ik zo verlangde; niet alleen een thuis samen met aardige mensen, maar een thuis ook in mijn eigen lichaam, in het lichaam van de gemeenschap, het lichaam dat de Kerk is, en ook in het lichaam dat God is.”

Jet leven van Henri Nouwen

Henri Nouwen wordt in 1932 geboren in een katholiek Nijkerks gezin, als oudste van vier kinderen. Na een priesteropleiding studeert hij psychologie en theologie aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen. In 1972 vestigt hij zich in Amerika, waar hij achtereenvolgens aan de universiteiten Yale en Harvard lesgeeft als hoogleraar in de pastoraaltheologie. In 1985 verblijft hij bij Jean Vanier in het Franse Trosly. Vanier staat aan de basis van de Arkgemeenschappen, waar mensen met en zonder handicap op grond van gelijkwaardigheid met elkaar samenwonen.

Nouwen is het prestigieuze en competitieve klimaat van Harvard zat en gaat, door Vanier aangemoedigd, wonen in l’Arche Daybreak, bij Toronto. Daar maakt Nouwen kennis met de diep gehandicapte Adam Arnett, over wie hij de zorg krijgt. Onder meer door de ontwa-penende omgang met de kernleden van Daybreak komt Nouwen in een identiteitscrisis terecht. Die doorleeft hij, met hulp buiten de gemeenschap, en hij keert daarna als pastor terug.

Vanuit Toronto reist hij de hele wereld over, geeft lezingen en schrijft. Zijn oeuvre bestaat uit meer dan veertig boeken over spiritualiteit en geestelijk leven, uitgegeven in meer dan twintig talen. Eindelijk thuis. Gedachten bij Rembrandts ‘De terugkeer van de verloren zoon’ (1991) is het meest bekend. Nouwen overlijdt in 1996 in Nederland.

Symbool voor iedere mens

Als Adam in februari 1996 sterft, kent Nouwen hem tien jaar. Hij is zeer bedroefd, maar ook dankbaar voor wat deze ‘adam’ – Hebreeuws voor ‘mens’ – hem gegeven heeft:

‘Dat hij Adam heette, was puur toeval, maar daarin ook een beetje teken van de Voorzienigheid. Net als de eerste mens Adam staat onze Adam symbool voor iedere mens en stelt ons de vraag: “Heb jij ook een Adam die jou iets over God te zeggen heeft?”’

Hun missie

Meer dan wie dan ook brengt Adam Nouwen in contact met de persoon van Jezus. Met zijn leven en sterven. Door Adam weet Nouwen wat zijn missie is in dit bestaan, en het bestaan van ieder mens:
‘Jezus heeft tijdens zijn leven niet veel bereikt. Hij stierf als een mislukkeling. Adam heeft ook niet veel tot stand gebracht. Hij stierf even armzalig als hij geboren was. Maar zowel Jezus als Adam was Gods welbeminde zoon – Jezus van nature, Adam per ‘adoptie’ – en dat was het enige wat ze ons echt te bieden hadden. Dat was hun missie. En de mijne, en die van u. Daarin te geloven en van daaruit te leven maakt heilig en onschendbaar.’

Barbara Zwaan is theoloog, werkzaam als geestelijk verzorger en redacteur van Herademing. Zij publiceert regelmatig over Henri Nouwen.