Herdenken of gedenken

Ik heb de oorlog niet meegemaakt, dus persoonlijk heb ik weinig te herdenken op 4 mei. Ik herdenk altijd maar zo’n beetje mee met de rest, in de hoop dat dat afdoende is, en tegen de kinderen zeg ik dat ze maar met mij mee moeten doen.

Dat we dit jaar 75 jaar bevrijding vieren en herdenken, betekent dat de oorlog nog actief rondwaart in het collectieve geheugen. Ik denk niet dagelijks aan de oorlog, maar iemand hoeft maar een kik te geven, een vlag te hijsen, een last post te blazen of iets te vertellen over Canadezen of Arnhem en de bijbehorende polygoonbeelden verschijnen automatisch voor mijn geestesoog.

De mensen die de oorlog nog wél hebben meegemaakt zijn snel aan het uitsterven. Niet voor niets krijgen we de laatste jaren nog een enorme dosis ‘oral history’ mee: het is de laatste kans om herinneringen aan ‘40-45’ en aan de holocaust vast te leggen. Over 25 jaar is de oorlog echt geschiedenis. Dan herdenken we collectief iets wat niemand zich meer herinnert.

De essentie van het herdenken is dat we niet willen vergeten en herdenken wordt ook steeds minder pijnlijk, want de traumatische herinneringen uit de eerste hand verdwijnen, met de oorlogsgeneratie, in het graf. Wat ervoor in de plaats komt, is het benadrukken van het belang van de vrede. Dat wil ook ik graag onder mijn neus gewreven krijgen.

Herdenken, met zijn ceremonies, comités en kroonjaren, wordt dus langzamerhand het voertuig voor gedenken: het gaat niet om de gebeurtenis zelf maar om de betekenis ervan. Zolang we iets gedenken, is het niet voorbij. Ik kan met mijn 54 jaartjes dus heel goed de oorlog en dus ook de vrede, gedenken, ook al vergeet ik soms om mijn mond te houden tijdens die bewuste twee minuten.

Willem van Reijendam is journalist en tekstschrijver (o.a. voor RTV Noord)