‘Het gaat erom dat we méns blijven’

Peter Siebe kreeg vanuit zijn werk bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap een kijkje achter de schermen bij het Justitiepastoraat, dat op 9 oktober 2024 zijn 75-jarig bestaan vierde. Hoe waarderen gedetineerden de Bijbel in Gewone Taal?

Het lijkt weleens alsof de aloude Bijbel zijn aantrekkingskracht verloren heeft. Toch zijn er plekken waar mensen gráág met de Bijbel bezig zijn. Een daarvan is de gevangenis. ‘Juist hier in de inrichting heb ik God teruggevonden,’ vertelt Theo*. ‘Ik wist me geen raad met mijn leven. Toen zei iemand tegen me: “Ga maar eens mee naar de kerkdienst”. Dat heb ik gedaan. En daar heb ik liefde gevonden.’

Samen met vijf andere mannen zit Theo in de kring met ‘de dominee’, justitiepredikant Arjen Kwantes. Het ziet er gewoon en gezellig uit: keukentafel met kleedje, koffiepot en koektrommel. Met op tafel een gewone bijbel: de Bijbel in Gewone Taal (BGT). Toch is deze bijbelkring niet zo gewoon, want de deelnemers hebben wat op hun kerfstok. We zijn hier in een gevangenis: de Penitentiaire Inrichting Heerhugowaard. Via een detectiepoortje, door twee deuren die alleen voor de dominee en mij opengingen, en langs een paar gangen en trappen ben ik bij de bijbelkring aangekomen. Waar ik achter wil komen, is wat de Bijbel betekent voor gevangenen.

Arjen Kwantes kreeg vorig jaar honderd exemplaren van de BGT cadeau van het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG). Het NBG heeft als missie dat de Bijbel voor iedereen beschikbaar moet zijn – ook voor gevangenen. In totaal kregen alle collega’s van het Justitiepastoraat drieduizend bijbels. Van zijn honderd heeft Kwantes er nog zo’n 25 over; de andere 75 heeft hij weggegeven aan gevangenen.

Hoop houden

Mark, naast Theo, is blij met zijn BGT: ‘Ik heb echt geen zin om in de bijbel te lezen en dan telkens te moeten uitzoeken wat een woord betekent.’ ‘We komen hier om hoop te houden’, zegt John, een andere deelnemer. Hij ziet eruit als een bodybuilder waar je beslist geen ruzie mee wil krijgen. ‘De meesten van ons waren al gelovig. Maar we hebben foute dingen gedaan, daarvoor worden we gestraft. Dan wil je de hoop niet verliezen, en je zoekt kracht. Daarom zijn we hier met de Bijbel bezig.’ Elias vult aan: ‘Het gaat er vooral om dat we méns blijven. We zijn meer dan onze detentie. Dit is geen poppenkast, we zijn serieus bezig!’

Vanmorgen bespreekt de kring 2 Tessalonicenzen 2, over Jezus’ wederkomst en de misleiding en verleiding die daaraan voorgaan. De mannen vertalen wat ze lezen direct naar hun eigen leven. Elias: ‘Gokken, geld, alcohol, dat zijn verleidingen. Ook al ben je gelovig; als je de hoop verliest, kun je zwichten voor zo’n verleiding. Het is een heel actuele waarschuwing.’

De mannen vertalen wat ze lezen direct naar hun eigen leven

Vrijuit praten

‘Deze kamer geeft de gevangenen een vrije ruimte’, vertelt Kwantes me als de bijbelkring voorbij is. ‘In de gespreksgroepen de ik hier houd, kunnen ze vrijuit praten.’ Net zo belangrijk zijn de een-op-een-gesprekken die hij met gedetineerden heeft. ‘Daar kunnen ze hun problemen op tafel leggen. Ook komen daar de emoties los. Die laten ze verder niet zien, want je houdt je groot, dat is in de gevangenis een ongeschreven wet.’

Ook in die gesprekken opent Kwantes de bijbel. ‘Met een man die ver bij God vandaan was geraakt, las ik Psalm 139. Waar je ook heen vlucht, God is er. Hij werd stil, en daar is heel wat voor nodig bij een gedetineerde. De psalm kwam echt bij hem binnen. En dan besef ik: hier doe ik het voor.’

Het wekelijkse christelijke hoogtepunt is de zondagse kerkdienst. Zo’n veertig tot vijftig van de in totaal 250 gedetineerden bezoeken deze dienst. Kwantes neemt me mee naar de kerkzaal, waar een indrukwekkend, wandvullend schilderij hangt van het nieuwe Jeruzalem uit Openbaring 21. Gemaakt door een gedetineerde en vol symboliek: de stad heeft kerken, maar ook een synagoge en een minaret.

Herkennen

‘Applaus voor het Bijbelgenootschap!’ Zo word ik welkom geheten, als ik ’s middags dezelfde gesprekskamer opnieuw binnenstap, bij een andere gespreksgroep, en vertel dat ik bij het NBG werk. De mannen branden meteen los. Ze vinden de BGT ‘een geweldige bijbel, want daarin kun je alles begrijpen.’ Deze kring is flink wat groter. De twaalf deelnemers gaan in gesprek over vergeving, aan de hand van Matteüs 18:21–35 uit de BGT. Daar vertelt Jezus een verhaal over een koning die zijn dienaar miljoenen kwijtscheldt. Toch is deze man niet vergevingsgezind: hij gooit iemand die hem een paar duizend schuldig is, in de gevangenis.

‘Wat vinden jullie van die reactie?’ vraagt Kwantes aan de groep. ‘Zoiets gebeurt hier elke dag!’ roept Hans. ‘Je maakt ruzie over een blikje cola dat iemand jou nog moet terugbetalen. En dan ga je zijn hele cel verbouwen!’ De mannen herkennen dit. Want je zit opgesloten, maar je bent vanbinnen nog steeds haatdragend of gefrustreerd en je ontploft zomaar. ‘Als iemand elke dag iets uit je cel pakt, word je vanzelf wantrouwig’, zegt Theo. ‘En dan is vertrouwen heel lastig.’

Maar, zegt Johan: ‘Je kunt toch ook niet eindeloos alles maar pakken (= incasseren, PS) wat anderen je aandoen?’ Daar zet John meteen iets tegenover: ‘Als ik niet vergeef, blijf ik zelf met de shit zitten.’ En daar haakt dominee Kwantes op in: het gaat in dit verhaal zowel om vergeving vragen als om vergeving krijgen. ‘In beide gevallen is het belangrijk dat jij je eigen stukje doet, ook als die ander jou niet om vergeving vraagt of jou geen vergeving schenkt.’ De mannen knikken instemmend.

‘Als ik niet vergeef, blijf ik zelf met de shit zitten’

Tweede kans

Wat drijft Arjen Kwantes om met de Bijbel te werken onder gevangenen? ‘Ik werkte in de grafische industrie en kwam voor het eerst in deze gevangenis als muzikant,’ vertelt hij. ‘Ik begeleidde de zondagse kerkdiensten op de piano. Wat ik meemaakte, raakte me zo dat ik het over een andere boeg heb gegooid en nu geestelijk verzorger ben.

Ik geloof in een tweede kans voor deze mensen. Heel wat gevangenen hebben een kerkelijke achtergrond. Als ik dat hoor, neem ik contact op met hun voorganger zodat die het van me overneemt als de betreffende gedetineerde vrijkomt. De mannen die hier zitten, weten dat je een bijbeltekst heel verschillend kunt lezen en toepassen. Daarom lezen ze graag samen met anderen en leren ze van elkaar. En je hebt gemerkt hoe ze het bijbelverhaal rechtstreeks doorvertalen naar hun eigen situatie. Kijk, als een bijbelverhaal zo landt, vind ik dat fantastisch.’

*) de namen van de gedetineerden in deze reportage zijn gefingeerd.

In de stilte van mijn cel. 150 psalmen van gevangenen

Ter gelegenheid van 75 jaar Justitie pastoraat verscheen bij het NBG In de stilte van mijn cel. Gedetineerden hebben van elke psalm een bewerking gemaakt. In de vorm van een gedicht, een hertaling of een songtekst schreven ze over eigen associaties, herinneringen, gedachten, verlangens en gevoelens. Soms religieus , soms alledaags en rauw. Deze psalmenbundel laat zien wat het Justitiepastoraat doet: proberen met gedetineerden een relatie op te bouwen waarin het veilig genoeg voelt om zijn of haar levens verhaal te delen en waarin de relatie met God ter sprake kan komen.

Verkrijgbaar in de boekhandel en de NBG-webshop; € 22,50.