Het werk van de beroepingscommissie
De heer H. Ekenhorst heeft jarenlange ervaring in het trainen van beroepingscommissies en hij coacht predikanten die op zoek zijn naar een andere gemeente. Hij staat op de landelijke PKN-lijst van gemeenteondersteuners
In dit artikel bespreek ik een aantal belangrijke onderdelen van de beroepingsprocedure. Als uitgangspunt neem ik daarbij de situatie waarbij een predikant met een brief zelf aangeeft geïnteresseerd te zijn.
Ook doe ik aanbevelingen. Ik baseer me daarbij zowel op interviews met predikanten en ervaren beroepingscommissieleden, alsook op mijn eigen ervaring in het trainen en coachen van beroepingscommissies en predikanten.
Kerkenraad: een helder profiel
‘Bezint eer ge begint’ gaat zeker op voor het beroepingswerk. De kerkenraad formuleert het profiel van de gemeente. Wie zijn wij, waar willen wij aan werken en waarom? Uit dat gemeenteprofiel valt, als het goed is, een helder profiel van de te zoeken predikant (M/V) af te leiden. De gemeente wordt bij dit proces betrokken.
Representatief: de commissie als afvaardiging
Het is belangrijk een commissie in te stellen met afvaardigingen uit verschillende geledingen van de gemeente. Als je kerk voor de wijk of het hele dorp wilt zijn, dan zijn ook randkerkelijke deelnemers zeer welkom in de commissie.
En een vertegenwoordiging van ‘de jeugd’? Je kunt je afvragen of één lid van 20 jaar genoeg is, als de rest van de commissieleden 55+ is of ouder!
Let niet alleen op een representatieve commissie, maar ook op de gespreksvaardigheden van de leden. Er moeten ook commissieleden zijn die een gelijkwaardige gesprekspartner voor een predikant kunnen zijn. Voor een goed proces kan een beroepingscommissie van vijf personen soms effectiever zijn dan een van negen personen.
Effectief: de commissie als team
De ervaring leert dat beroepingscommissies vaak erg gedreven zijn en veel tijd investeren in de inhoudelijke kant van de werkzaamheden. Maar wat minstens zo belangrijk is voor het beroepingsproces, is de vraag hoe de commissie een team wordt. Als het spannend wordt in de gesprekken bij de besluitvorming, kun je elkaar dan respecteren en vasthouden? Een mooie start van teamvorming kan zijn om te delen wat je zelf gelooft. Kennen we elkaar op dat terrein? Iets eenvoudigs als een gezellig etentje is belangrijk voor de teamvorming en daardoor voor het beroepingswerk. Om hieraan te blijven werken, kun je elke vergadering aan het begin ruimte maken voor de vraag: Hoe zit je hier vanavond?
Valkuil: de vliegende start
Vaak zie ik commissies die beginnen onder druk: zo snel mogelijk een nieuwe predikant(e) vinden. Hup, de advertentie de deur uit, desnoods al voordat de classis toestemming gegeven heeft. Dit is een grote valkuil aan het begin van het proces. Want kun je als commissie wel met de opgestelde profielschets aan het werk? Is hij onderscheidend genoeg? Welke elementen zitten er in op grond waarvan je kunt zeggen: die predikante wel en die predikant niet? Als elke gemeente-predikant in het plaatje past, moet het profiel dan aangescherpt? Ook predikanten vinden het belangrijk dat de gemeente in haar profiel voldoende duidelijk maakt waarin zij zich onderscheidt van een andere gemeente. Dan kan de predikant ook inschatten of dit van zijn/haar kant past.
(Laten) weten wat je doet: de procedure
Het is van belang dat de leden van de beroepingscommissie het samen eens zijn hoe de procedure verloopt. Soms heeft de kerkenraad al besluiten genomen over hoe die er uit moet zien. De ene manier van werken is voor de commissie tijdrovender dan de andere. Wel zijn er in het algemeen voorwaarden te stellen waaraan een procedure moet voldoen. Zorgvuldigheid en helderheid over de procedure naar de predikanten is erg belangrijk. Communiceer duidelijk en tijdig, zodat de predikant weet waar hij/zij aan toe is, in elke fase van het traject.
Onderscheidend: advertentie en selectie
In sommige kerken loopt het beroepingswerk vast: er wordt nauwelijks op vacatures gereageerd. Binnen de Protestantse Kerk in Nederland loopt het gemiddeld aantal reacties op een advertentie terug. Wanneer duidelijk wordt omschreven welke speerpunten in de komende jaren in de gemeente van belang zijn, weet een predikant ook waar hij/zij aan toe is. Dan krijg je de brieven van serieuze kandidaten. Hoe ga je binnengekomen brieven selecteren, naast alle informatie van kandidaten die je op internet gevonden hebt? Wat laat je meetellen en wat niet? Voor de training voor beroepingscommissies ontwikkelde ik een instrument om de brieven op een meer uniforme en professionele wijze te selecteren.
Ook de wijze waarop afwijzingen geformuleerd worden, is belangrijk. Wees hierin zorgvuldig en helder. Daar schort het nog wel eens aan, hoorde ik van predikanten.
De predikant: niet zomaar een werknemer
Het is tegenwoordig in sommige kerkenraden en beroepingscommissies de teneur om zakelijk en strak om te gaan met de (nieuwe) predikant. Alsof de kerkenraad de werkgever is en de predikant de werknemer. Toch gaat de kerkorde uit van een andere relatie, die begint bij het ‘beroepen’ van een predikant en het ‘zich geroepen voelen’ van de predikant. De gemeente die vacant is ziet uit naar een herder en leraar, aan wie het ambt toevertrouwd wordt. Iemand die is vrijgesteld om mensen, ook van buiten de gemeente, te vergezellen. Om hen te helpen de weg met God te gaan. Wanneer dit besef niet (meer) aanwezig is, komt de verzakelijking snel om de hoek kijken.
Een ander aspect hierbij is, dat iedere predikant zijn eigen spiritualiteit gebruikt om de gemeenteleden, die hem of haar zijn toevertrouwd, in verbinding te brengen met God. Het is wenselijk dat het in het gesprek tussen beroepingscommissie en predikant ook hierover gaat.
Integriteit: zorgvuldig met mensen omgaan
Hoe gaat de commissie om met de predikanten die voor een gesprek worden uitgenodigd? Zorgvuldigheid, helderheid en integriteit zijn hierbij van belang. Je kunt als commissie alleen integer met ‘sollicitanten’ omgaan, als je samen duidelijk hebt wie bij het profiel past. Bijvoorbeeld qua theologische ligging en geslacht. Het getuigt van grote onzorgvuldigheid wanneer een commissie een predikant moet afwijzen ná een gesprek, op grond van een mismatch die vooraf al uit het profiel van de gemeente, het profiel van de gewenste predikant en kenmerken van de sollicitant waren af te leiden.
Spreek als commissie ook af hoe je omgaat met de informatie die op internet beschikbaar is. Hoe weeg je een uitspraak die 15 jaar geleden werd gedaan? Is die voldoende om de kandidaat voor gesprek af te wijzen? Beluister of bekijk je samen diensten? Deel je met elkaar wat je vindt?
Soms zit de ethiek in kleine dingen. Veel predikanten kennen elkaar. Zorg er dus voor dat ze elkaar tijdens de gespreksronden niet zien. Het is onprettig en kan extra spanning geven als je weet wie je medesollicitanten zijn. Solliciteren is privé. Zit er iemand in de commissie die die predikant kent, laat die zich dan op sommige momenten terugtrekken om de andere leden een objectief beeld te laten krijgen. Weet welke vragen je als commissie niet kunt stellen. Welke vragen bevinden zich echt op het privéterrein van de predikant(e)? Gaat het u echt iets aan of zij een kinderwens heeft?
Gesprekstechniek: een echte uitwisseling
Bij een goed gesprek tussen predikant en commissie, hebben alle deelnemers voldoende inbreng. Minder gespreksvaardige commissieleden hebben soms baat bij een training die dan door de gehele commissie gevolgd wordt. Want wat is er voor een predikant prettiger dan dat er een echt gesprek ontstaat, waarin door iedereen over en weer elementen ingebracht kunnen worden. Zo kan er een klik ontstaan. Uit mijn interviews met predikanten komt vaak naar voren: zorg voor een prettige, ontspannen sfeer in het gesprek. Dat wordt niet bereikt door een voorzitter die namens de rest van de commissie zo ongeveer het gesprek voert, waarbij de anderen zo nu en dan de afgesproken vragen stellen. Als je erachter wilt komen of de predikant bepaalde competenties heeft die jullie zoeken, kun je een specifiek soort vragen gebruiken. Voor een gesprek over competenties is de STAR-methodiek geschikt.
Horen: ‘live’ is beter
Digitaal luisteren en kijken naar een predikant is makkelijk en scheelt reistijd. Maar het vervangt het echte ‘horen’ niet. Als commissie wil je ook ‘live’ ervaren hoe het is om een dienst van een predikant mee te maken. Ga hierbij zorgvuldig om met de belangen van de predikant en hoor alleen na overleg. Een onverwachts bezoek aan een kerkdienst kan nare gevolgen hebben, wanneer de kerkenraad en gemeente niet weten dat de predikant gesolliciteerd heeft. Spreek van tevoren als commissie met elkaar af, waarop je wilt gaan letten als je de kerkdienst bezoekt. Als slechts een deel van de commissie gaat horen, bespreek dan hoe je het bezoek terugkoppelt naar de anderen.
Afronding: het advies aan de kerkenraad
Heeft de commissie een predikant(e) op het oog die men graag wil beroepen, dan is het van belang om hem/haar zo snel mogelijk duidelijkheid te geven en te vragen of hij/zij het ook zou willen. Want niets is vervelender om op het laatst als commissie te horen dat de beoogde predikant toch niet wil komen. Dat maakt ook hier dat zorgvuldig contact met de predikant noodzakelijk is.
Als hij/zij ja zegt, is het werk van de beroepingscommissie doorgaans bijna voorbij. Deze laat zien op welke gronden zij het profiel van de voorgestelde predikant bij dat van de gemeente vindt passen. Als de procedure zorgvuldig is doorlopen, is het uitgebrachte beroep vaak het begin van een vruchtbare samenwerking. Niet zelden zijn de leden van een beroepingscommissie dan nog jaren trots op de pre-dikant die zij hebben helpen beroepen.
