Jeremia. Profeet in de stad – Pieter L. de Jong

In deze toegankelijke, haast meditatieve biografie brengt Pieter L. de Jong de bijbelse boodschap van Jeremia verfrissend dichtbij. Jeremia is een van de vier grote profeten uit het Oude Testament en een intrigerend mens, met uiteenlopende emoties en een groot hart voor God en zijn volk. Afkomstig uit een klein dorp maakt hij in Jeruzalem de totale ineenstorting van de stad mee. Jeruzalem was daaraan voorafgaand sterk vervreemd van het geloof in God en Jeremia probeerde de mensen en bestuurders tot omkeer te bewegen. In die zin heeft hij ons vandaag veel te zeggen. Lees hieronder een fragment uit Jeremia.

Hoofdstuk 9. Redding vanwege één rechtvaardige

Lezen: Jeremia 5:1-17

Je kunt aan heel veel wantoestanden wennen, maar ergens houdt het op. Dat is het verhaal dat Jeremia de inwoners van Jeruzalem hier voorhoudt. Hij vertelt dat hij op een bepaald moment dacht: veel van de gewone mensen uit het volk hebben geen kennis van goede, eerlijke en humane regels. Van de wet van God. Laat ik me wenden tot hun leiders. Zij weten beslist wat de HEER van hen vraagt.

Dat bleek een vergissing. Ook de leiders hebben nauwelijks respect voor God en voor mensen en ze hebben elke verplichting aan goede samenlevingsvormen losgelaten. Ze voelen zich vrij en bevrijd van elke morele standaard waarmee ze als volk van God vanaf Mozes vertrouwd zijn geweest: de Tien Woorden. Jeremia is intussen lang genoeg in de stad om te weten wat voor treurige toestanden zich afspelen in Jeruzalem. Hij daagt de mensen uit die bij hem stilstaan met hun nette gezicht en keurige jas. Vinden ze dat hij overdrijft? Altijd maar klaagt en zeurt en sombert?

Schurken

‘Wees nu eens eerlijk, kom op, loop dan zelf eens rond door de straten en over de pleinen. En probeer eens iemand te vinden die echt rechtvaardig en eerlijk handelt. Je zult hem of haar niet vinden. Overal wemelt het van schurken, die met allerlei slimme en louche trucjes mensen afzetten, via leningen in de schuld helpen, om hen vervolgens als slaaf te kunnen verkopen. Zoals een vogelvanger stiekem zijn prooi afwacht, zo loert men op arme mensen om hen slachtoffer te maken. En wie kan iets doen? Vrouwen die hun man verloren, voelen zich hulpeloos tegen hun schuldeisers. Wie kan een rechter betalen? Kinderen zonder ouders worden aan hun lot overgelaten. En mensen die arm zijn, aangewezen op een voedselbank – het interesseert jullie niet.’

Er is sociaal onrecht, ontrouw in relaties, vriendschappen, samenwerkingen

Er waren in Jeruzalem ook vluchtelingen uit de regio Benjamin (Jer. 6:1). Zij zijn bang dat ze als eerst aan de beurt zijn als het gevaar uit het noorden eraan komt. Wezen, weduwen, armen, vreemdelingen. Ze gaan de profeet aan het hart, en zijn verwijten aan de elite van de stad zijn kei- en keihard. Zij kennen toch de wet van Mozes? De regels van het verbond van God?

Intussen gaat het leven in Jeruzalem door, alsof er niets aan de hand is. Iedereen aan de bovenkant van de samenleving is er allang aan gewend dat er mensen onder wielen komen – dat is dan maar zo. Er is sociaal onrecht, ontrouw in relaties, vriendschappen, samenwerkingen. Niemand is te vertrouwen. Ieder gaat voor zichzelf.

Leugens

En was er nu maar genoeg tegen-macht. In de vorm van bestuurders, ambtenaren, journalisten, wetenschappers, priesters, profeten die aan recht en gerechtigheid herinnerden. ‘Ik kan ze niet vinden,’ zegt de profeet, ‘zelfs niet een. Zo zegt de HEER: “Als je er een vindt, zal Ik Jeruzalem vergeven.”’

In Jeruzalem zijn er overigens genoeg mensen die zich als profeet uitgeven. Hun boodschap is meestal: Alles komt goed. Vrede, vrede, het gevaar valt mee. God laat ons niet vallen. Zijn verbond staat nog steeds. Ze stellen zonder enige grond de mensen gerust. Leugenprofeten, zegt Jeremia. ‘De profeten profeteren leugens!’(Jer. 5:31). Ze verzinnen maar wat en zeggen wat de mensen graag horen.

Iemand geestelijk onder druk zetten om een grote gift te geven is van alle tijden

In alle tijden heb je zulke profeten, adviseurs van bestuurders en politici. Spindoctors, lobbyisten. Hun verhalen en plannen gaan de stad redden, zeggen ze. Zij hebben het landsbelang voor ogen, zeggen ze. Zij gaan de samenleving veranderen, zeggen ze. Veel mensen geloven hen graag. Want het alternatief is: stilstaan, nadenken, omkeren, doen wat de echte profeet – de profeet van de HEER – zegt. Wie heeft daar zin in?

Verdienmodel

In de tempel is het helaas niet anders. ‘De priesters treden eigenmachtig op!’ zegt Jeremia (Jer. 5:31). Hun ambtelijke dienst voor God is een verdienmodel. Priesters en andere geestelijke medewerkers staan in alle tijden bloot aan de verleiding goed geld te verdienen aan hun roeping van God – vergelijk de praktijken van Chofni en Pinechas, zonen van Eli (1 Sam. 2). In de tempel kwamen mensen alle dagen een offer brengen aan God. Ze waren vaak kwetsbaar: er was iets niet goed gegaan, dat kwamen ze goedmaken. Soms waren ze juist heel dankbaar, omdat ze bijvoorbeeld waren genezen van een ziekte. Het was niet moeilijk om deze mensen geld af te pakken.

Iemand geestelijk onder druk zetten om een grote gift te geven is ook van alle tijden. Want je zult maar ziek zijn. Je kind zal maar ziek zijn. Waarom ben je ziek trouwens? Heb je iets op te biechten? ‘De priesters treden eigenmachtig op,’ zegt Jeremia, ‘ze manipuleren en misbruiken mensen en praten hun een schuldgevoel aan.’ Van de priesters is in Jeruzalem dus niets te verwachten. ‘Vadsig en vet zien ze eruit’, zegt Jeremia. Dat dan weer wel. Echt gezond zien mensen er zelden uit, als ze alle dagen voor zichzelf gaan en elke dag als een feest willen beleven.

Verlaten

Waar komt deze kille sfeer in de stad vandaan? Hier kan toch niemand gelukkig zijn? Ook niet die rijke, vadsige, arrogante figuren? Voor Jeremia is het antwoord, door hem eindeloos herhaald: het massaal loslaten van de God van het verbond met Mozes. Dat is de bron van alle ellende. Laat je God los, dan laat je al gauw ook alle gevoel voor menselijkheid los, de drang elk mens recht te doen en te zegenen. Dat neemt God hoog op, het doet Hem pijn. Hij voelt zich verlaten, gedumpt, als een mens die in de steek gelaten is door een partner aan wie je veel liefde, energie en tijd spendeerde. ‘Hij is een God van liefde en genade/ barmhartigheid en goedheid zijn de daden/ van Hem die niet voor altijd met ons twist’ (Psalm 103:3, berijming 1967). Maar maak deze liefde niet goedkoop. Want dan houdt het ook bij God op.

Hopelijk vindt God in de straten van Jeruzalem en deze wereld iemand die rechtvaardig en eerlijk is

Jeremia kondigt het oordeel van God aan voor de bestuurders, ondernemers, profeten en priesters – maar het kan nog steeds goedkomen. Als er één rechtvaardig mens is in het publieke domein in de stad. Van wie je zegt: die is okay, zolang die er is, heb ik hoop. ‘Vind je die, Ik zal Jeruzalem vergeven!’ Het kan nog. Keer om.

Abraham stond eens voor God, pleitend voor de steden Sodom en Gomorra. Abraham telde af van vijftig rechtvaardigen in de stad naar tien. Verder aftellen durfde hij kennelijk niet. En Mozes, tijdens de grote crisis in de woestijn met het gouden kalf, zei zelfs: ‘Doe mij maar uit uw boek!’ Ook Jeremia blijft het opnemen voor de stad en de mensen. Hopelijk vindt God in de straten van Jeruzalem en deze wereld iemand die rechtvaardig en eerlijk is. Slechts één is genoeg.