Kabinet met carnavaleske persoonsverandering

In de debatten in de Tweede Kamer vlak voor het zomerreces kwam het regelmatig terug: uitspraken die als oppositielid gedaan waren, zouden als minister niet meer in de mond genomen worden. Piet de Jong stelt vragen bij die rolwisseling. En wat is de rol van kerken?

Voor wie weleens in een kerkdienst komt met een oudgereformeerde voorganger, zal het een bekend ‘loopje’ zijn in de preek. Ik bedoel de uitschieter van de profeet Jeremia (13:23): ‘Zal ook een Moorman zijn huid veranderen? Of een luipaard zijn vlekken?’ (Statenvert.) Als jongmens hoorde ik vaak zulke preken. Na een diepgravende aanloop over de zondigheid en schuldigheid van de mens werd de vraag gesteld: kan ik nog iets doen? En dan kwamen de woorden van Jeremia als mokerslagen, dat bekering op eigen kracht onmogelijk is. ‘Zal ook een Moorman zijn huid veranderen of een luipaard zijn vlekken? Zo min kan een mens die geleerd heeft kwaad te doen, – en wie is niet zo’n mens – goed doen.’ Al had ik op het dorp waar ik opgroeide, nog nooit een luipaard gezien en ook geen mens met donkere huid; de boodschap was duidelijk: denk nooit dat jij zomaar jezelf veranderen kan.

Knetterneutraal

Sinds de start van het kabinet Schoof blijft dit woord van Jeremia maar in mijn hoofd ronddraaien. Een aantal ministers die in de afgelopen jaren in het kielzog van PVV-leider Wilders zich hard en kwetsend hadden opgesteld jegens migranten als de schuldigen van vrijwel alle problemen, vooral de mensen van de moskee en de Koran, beweerden bij de presentatie opgewekt dat zij zich veranderd hadden.

De uitspraken die ze eerder gedaan hadden, zouden ze als minister niet meer herhalen. Nu zouden ze zich gedragen ‘zoals een minister betaamt’. Ze zaten nu in een andere rol. In november was Wilders hun hierin al voorgegaan met behulp van de metafoor van een ijskast waarin vrijwel heel zijn partijprogramma zou worden ingevroren. Althans voorlopig!

Kan iemand veranderen door wat oude vodden af te gooien?

De nieuwe voorzitter van de Tweede Kamer, Martin Bosman, volgde ook dit spoor. Ook hij nam geen afstand, laat staan dat hij excuus aanbood. Als voorzitter van de Tweede Kamer had hij een andere rol, zei hij, en zou hij zich ‘knetterneutraal’ opstellen. Op 4 mei ging het al bijna mis met Bosman maar op 1 juli, Keti Koti, kon hij niet op tegen Linda Nooitmeer, voorzitter van het comité.

Ook de ministers Faber en Klever hadden bij de presentatie een andere jas aangetrokken. Ze lieten hun oude racistische acties en meningen als ‘oppositieretoriek’ achter zich, zeiden ze. Een andere jurk is een ander mens en ze wilden nu zo geaccepteerd worden. Maar of het zo eenvoudig is? Van jurk kun je snel wisselen, maar van persoon veranderen?

Zelfs voor beroepsacteurs is dat al moeilijk. Zij worden vaak gecast voor een rol dicht bij hun eigen persoonlijkheid. Dan nog moeten ze heel hard werken om zich die rol eigen te maken. Dat kan niet iedereen. Hooguit tijdens het carnaval, onder rooms-katholieken een heel populair en vrolijk feest.

Op afstand heb ik als protestant het feest hier en daar gadegeslagen, ook wel met respect. Vooral de rolwisseling en het zich daarin in- en uitleven voelen als verleidelijk. Hoogtepunt is natuurlijk de rol van Prins Carnaval die zelfs even de sleutels krijgt van de burgemeester. Maar behalve tijdens carnaval is wisselen van persoon en rol doorgaans een lang traject.

Minister-president Schoof – what’s in a name – schoof elke vraag terug naar het hoofdlijnenakkoord dat deze weken wordt uitgewerkt. Een idee van Pieter Omtzigt. Hij heeft een onverwoestbaar geloof in afspraken op papier met handtekeningen.

Als dominee verbaas ik me over zoveel optimisme. Denk je dat iemand een ander mens kan worden door wat oude vodden af te gooien? Zelden waargenomen, alleen hier en daar door amazing grace. Want zomin een mens zijn huid kan veranderen of een luipaard zijn vlekken – zo is het mensen met vlekken onmogelijk te veranderen. Ook het akkoord zit er nu al vol mee.

Gered?

Ruim een miljoen mensen met een migratieachtergrond voelen zich als tweederangsburgers weggezet. Niet van de goeie kleur. Te veel donker op straat. Deze ‘demografische ontwikkeling’ moet gestopt worden? De ministers van ‘fatsoenlijke partijen’ schijnt het niet te deren, dat zij nu extreemrechts in Vak K geholpen hebben. Erop aangesproken is hun reactie steevast dat ze hun collega’s niet willen ‘recenseren’. Een nieuw woord voor bewust wegkijken.

En deze herfst komen de Amerikaanse verkiezingen. Wordt Trump opnieuw president en wat zal dat voor Europa betekenen? Zondag 14 juli werden we gewekt met het bericht dat er een aanslag op hem was gepleegd. Hij kwam er goed vanaf, en dat gunnen we de man natuurlijk. Slechts een oor werd geraakt. Wel zijn rechteroor. Hij kon met nog meer performance zijn verhaal blijven uittoeteren, niet verlegen om enig iemand van de andere partij te recenseren. Hij niet.

Het is geen kwestie van schuren maar van niet deugen

‘God heeft me gered, heeft een doel met me,’ zei hij ook al snel. Die zin werd in Amerika en in ons land onder christenen aan de rechterkant meteen dankbaar opgemerkt. Typerend zoals hij meteen naar zichzelf toe praatte. En dat nu niemand van die grote evangelisten tegen hem zei: ‘Mijnheer Trump, dit was een laatste waarschuwing van God! Stop met liegen en al die andere duistere praktijken en doe recht aan elk mens!’

Ik herinner me de verhalen van oudere gemeenteleden in de tijd dat ik in Duitsland dominee was, over de aanslagen op Hitler – ook altijd door de Voorzienigheid bewaard! Zijn toespraken in grote fabriekshallen hadden vaak als thema: als de Heer het huis niet bouwt, tevergeefs zwoegen de bouwlieden. Hij had brede steun van de conservatieve intellectuelen en van veel kerken. Leren we nu zo weinig van de geschiedenis?

Kan een mens zijn huid veranderen of een luipaard zijn vlekken? Kan iemand die gewend is kwaad te doen, goed doen?

Gemist

In dit getij mis ik een heldere boodschap van kerken, synodes, bisschoppen, kerkleiders. Hebben we ons niet samen ingezet voor bed, bad en brood (ruim voor BBB een begrip werd)? Stellen we ons er nu voor garant als kerken? En voor de schoolmaaltijden? Hoeft in ons land niemand op straat te slapen?

Sinds 22 november is in onze kerken vooral gekozen voor afwachten, begrip, wal-keert-schip-wensdenken. ‘Pieter Omtzigt is niet gek.’ ‘Een man een man een woord een woord.’ ‘Wilders zal zich echt wel voegen naar zijn nieuwe rol.’ Maar of een luipaard zijn vlekken kan veranderen?

Hoe ervaren migranten de afwezigheid van kerken? Het gaat mij niet om uitsluiting van PVV-aanhangers. Maar kunnen we als kerken duidelijk maken dat het gedachtegoed van dit kabinet op heel veel punten de toets van recht en gerechtigheid niet kan doorstaan? Het is geen kwestie van schuren, maar van niet deugen.

Overigens: het feest van carnaval duurt nooit lang, hooguit een week. En eindigt op Aswoensdag. Maar of we daar blij mee moeten zijn?