Kerkdiensten gedurende de lockdown
Dit artikel, geschreven door dr. Alco Meesters, komt uit Kerk en Theologie, het toonaangevende kwartaaltijdschrift voor theologie voor de predikanten en theologen die vakmatig willen bijblijven. Inhoudelijk bestrijkt het blad het gehele theologische veld, van exegese en kerkgeschiedenis tot dogmatiek en homiletiek. U vindt dit artikel in nummer 3 van deze jaargang.
Evenals andere sectoren in de maatschappij hebben kerken ook te maken met de coronamaatregelen van het kabinet. Nadat er meer dan 500 Covid-19 besmettingen in Nederland waren vastgesteld, heeft de overheid per donderdag 12 maart bijeenkomsten met meer dan 100 personen verboden om verdere verspreiding van het coronavirus te voorkomen. Op zondagavond 15 maart werden alle groepsbijeenkomsten verboden, waaronder ook kerkdiensten. Tot mijn grote verbazing gingen sommige kerkelijke gemeenten in volledige lockdown en zijn dat gebleven tot aan het moment waarop ik dit schrijf (half juni). Omdat de overheid groepsbijeenkomsten verbiedt, kunnen er volgens die kerkenraden geen kerkdiensten meer worden gehouden.
Alsof mensen in deze vervreemdende en onzekere tijd daaraan geen behoefte zouden hebben! Dit steekt eens te meer omdat sommige van die gemeenten voordien hun kerkdiensten via het internet streamden. Blijkbaar heeft niemand bedacht dat je als gemeente deze weken juist van je internetverbinding gebruik kunt maken om mensen te bereiken. Andere gemeenten daarentegen maakten wel gebruik van hun internetverbinding en stemden hun diensten of meditatieve momenten daarop af. En gemeenten zonder internetverbinding namen soms kerkdiensten eerder op om die op zondag online op hun internetpagina te zetten.
Wat opvalt is hoe verschillend gemeenten met de lockdown omgaan. Bij nogal wat voorgangers en gemeenten werd creativiteit aangeboord om ondanks de coronamaatregelen de lofzang voort te zetten, terwijl andere voorgangers en gemeenten het hoofd in de schoot legden. Bij die laatsten kun je de vraag stellen hoe zij tegen de plaatselijke gemeente aankijken. Is het niet de opdracht van de kerk om het Woord van God te blijven verkondigen, juist ook onder moeilijke of lastige omstandigheden? De behoefte om op een of andere manier met de plaatselijk gemeente verbonden te blijven, is er bij velen wel. In mijn omgeving hoor ik dat de zondagse kerkdiensten op het internet vaker worden aangeklikt dan er mensen op een willekeurige zondag in de kerk zitten. En omgekeerd: mensen die diep teleurgesteld zijn in hun eigen predikant en gemeente omdat zij zich door hen op dit moment in de steek gelaten voelen. Ook bergt het maandenlang niet met elkaar verbonden zijn als gemeente, al is het enkel door middel van digitale kerkdiensten, het risico in zich dat men elkaar kwijtraakt.
Regionaal en landelijk werd er van alles aan gedaan om het gemis aan kerkdiensten te compenseren. In Fryslân bijvoorbeeld werd door de regionale omroep, Omrop Fryslân, geregeld dat er op zondagochtend een kerkdienst op televisie te zien is. Tot op heden wordt er elke zondag live uitgezonden vanuit een lege Martinikerk te Franeker. Naast de predikanten verbonden aan de Protestantse Gemeente Franeker, gingen ook anderen in deze diensten voor: de classispredikant, protestantse predikanten uit omliggende plaatsen en voorgangers die in Franeker werkzaam zijn (geestelijk verzorger, VEG, RKK, DG). Op deze wijze wordt de hele provincie ‘bediend’. In andere provincies zijn vergelijkbare initiatieven ontwikkeld.
Ook de Protestantse Kerk in Nederland verzorgt in samenwerking met de Evangelische Omroep op zondagochtend een viering op NPO2. Voorganger was aanvankelijk de scriba, dr. R. de Reuver. Dit leidde bij een gemeentelid van mij tot de verzuchting dat we toch niet rooms-katholiek zijn geworden. Zij wilde niet elke week ‘de bisschop’ horen, te meer omdat zij zich niet in zijn woorden herkende. De uitzendingen deden volgens haar geen recht aan de pluriformiteit die er binnen de Protestantse Kerk bestaat. Inmiddels gaan ook anderen voor in de vieringen vanuit de kapel van het Landelijk Dienstencentrum: een Nederlands Gereformeerde predikant verbonden met New Wine, een officier van het Leger des Heils en een protestantse predikant verbonden met het Evangelisch Werkverband. Het lijkt er niet op dat de zondagse vieringen zijn afgestemd op de breedte van de Protestantse Kerk. Ze zijn zoals een ander gemeentelid opmerkte ‘nogal EO-achtig’ en niet iedereen herkent zich in die vorm van geloofsbeleving. Ook de landelijke kerk vervreemdt zich gedurende de coronatijd van een deel van haar achterban omdat dit deel zich niet in het getoonde beeld van de kerk herkent.
Dit werd mij nog eens duidelijk toen de Protestantse Kerk meldde dat de Evangelische Omroep 100 liederen vrijgaf om in digitale kerkdiensten te gebruiken. EO-directeur Arjan Lock: ‘Kerken zijn deze weken creatief op zoek naar manieren om hun kerkdiensten invulling en vorm te geven. Als wij kunnen helpen door de liederen te verzorgen, doen we dat graag.’ Ik vind dit op zichzelf genomen een mooi gebaar van de Evangelische Omroep richting de kerken. De liederen betreffen opnamen van het EO-programma ‘Nederland zingt’, maar als ik de lijst doorneem valt mij wel op dat nogal wat liederen uit de bundel ‘Opwekking’ komen, terwijl tijdens ‘Nederland zingt’ ook liederen uit het nieuwe liedboek (2013) worden gezongen. Waarom staan er nauwelijks (nieuwe) liederen uit dit Liedboek op de lijst? Als de Evangelische Omroep meer van die liederen had vrijgegeven dan zouden midden-orthodoxe en meer vrijzinnige gemeenten ook geholpen zijn. Het lijkt nu net alsof de Protestantse Kerk met haar vieringen en samenwerking met de Evangelische Omroep voor één wijze van geloofsbeleving staat. Doe mij dan maar de kerkdiensten van Omrop Fryslân omdat die wel heeft begrepen dat de kerk van Christus een kerk is waar mensen op verschillende manieren hun geloof beleven en verwoorden.
Alco Meesters
Dr. Alco Meesters is als predikant verbonden aan de Protestantse Gemeente Lindestreek (Frl.).
