Laat ontregelende ervaringen toe
Heb je het gevoel dat de bodem uit je bestaan is weggeslagen? Staat je leven op zijn kop? Dan is het vaak lastig om dat te laten zien. Het is de bedoeling dat je je leven zo snel mogelijk weer onder controle krijgt. Theologe Christa Anbeek pleit ervoor om stil te staan bij die ontregelende ervaringen. Om goed te kijken: wat gebeurt daar?
In de periode dat Christa Anbeek theologie studeerde, stierven haar vader, moeder en broer. Hun dood bepaalde Christa’s leven en haar werk: ‘Al schrijvend wilde ik iets tegenover de dood zetten, iets dat maakt dat het leven te doen is.’ De komst van haar kleinzoon Joseph riep een sluimerend verlangen wakker: naar plezier, spelen, meebewegen op de stroom van het leven.
Christa, in je nieuwste boek ‘Voor Joseph en zijn broer’ beschrijf je hoe vreugde, verwondering en zin om te spelen de overhand in je leven hebben gekregen.
‘Ik beleef zoveel plezier aan het bezig zijn met hen. Je tempo ligt lager als je met jonge kinderen op stap bent. Je ziet andere dingen. Ze zijn door alles gefascineerd.
Ik ben veel met de donkere kanten van het leven bezig geweest. Maar had altijd wel het verlangen naar plezier, zocht hoopvolle perspectieven. Eerder hebben de contacten met psychiatrische patiënten en mijn studenten me ook geholpen. Die hebben me geleerd om vanuit het perspectief van een ander naar het leven te kijken.’
Snel weer op de rails
Je hebt het in je boek over ontregelende ervaringen, ‘contrastervaringen’, die ons bestaan openbreken. Je pleit ervoor om dat onverwachte en vreemde toe te laten in ons leven. ‘De komst van mijn kleinzoon was een plezierige, maar ook ontregelende ervaring. Heel vaak slaan ontregelende ervaringen de grond onder je voeten vandaan. Ik pleit ervoor om niet te proberen zo snel mogelijk bij die ervaringen vandaan te komen. Maar juist goed te kijken: wat gebeurt daar? Je moet die ontregeling toelaten, ernaar durven kijken, omdat je daarin iets waardevols op het spoor kunt komen – bijvoorbeeld door wat je miste. Of door wat er wél was. Nadat mijn partner overleden was, kon ik helemaal niet eten. Een kennis stond toen op de stoep met een zelfgebakken notenbroodje. Dat was het begin van weer gaan eten. Voor mij is dat een voorbeeld van iets wat van betekenis was in die ontregeling. Wij zijn erop gericht om de boel onder controle te krijgen. Ontregeld zijn is taboe. Burn out zijn bijvoorbeeld. En het wordt gezien als iets wat aan jou ligt: jij functioneert niet goed. Je doet pas weer mee als je weer boven water bent.’
Juist waar je het niet in eigen hand hebt, kan iets bijzonders gebeuren
Niet volmaakt
‘Wij kunnen veel, maar we zijn niet volmaakt. De filosofe Hannah Arendt zegt dat het onvermijdelijk is dat we tekortschieten en fouten maken, omdat we ons handelen nooit helemaal kunnen overzien.
Maar daar kunnen we elkaar in opvangen en onszelf anders in benaderen. Door onze kwetsbaarheid niet weg te stoppen. De kern van onze kwetsbaarheid is dat we op elkaar zijn aangewezen. Heel letterlijk doordat we zorg nodig hebben – dat zie je bij jonge kinderen duidelijk. Zij vertrouwen er gewoon op dat ze geholpen worden. Als je negatieve ontregelende ervaringen opdoet, heb je de neiging om je af te sluiten. Je opnieuw openen voor het leven kun je pas als je weer wat vertrouwen verzameld hebt. Dat kun je oefenen – samen met anderen.’
Spelen verbindt
Het ‘dialoogspel’ dat je ontwikkeld hebt, is denk ik ook een voorbeeld van dat oefenen?
‘In het dialoogspel kijken mensen terug op hun contrastervaringen en spreken daarover. Je bedenkt: wat heb je in die ontregeling nodig en wat heb je elkaar te geven? In de echte wereld is het een risico om je kwetsbaarheid te laten zien. In een spel ben je even in een andere werkelijkheid; in een veilige sfeer, want er zijn spelregels. Ik heb de ervaring dat dit spel ervoor zorgt dat er verbinding tussen mensen ontstaat. Plezier zit in écht contact met mensen. En dat contact is meteen wat ons het meest kwetsbaar maakt, want die ander kan je alleen laten of je kwaad doen. Waag het er toch maar op, zeg ik. Durf je te laten verleiden, durf je toe te vertrouwen, durf je te laten ontregelen.’
Esther van der Panne is theoloog en eindredacteur van Open Deur.
Bron
‘Voor Joseph en zijn broer. Van overleven naar spelen en andere zaken van ultiem belang’, Ten Have, 2018. Het dialoogspel ’tussen zon en maan’, verschenen als bordspel in maart 2019.