Muziek laat de Bijbel spreken
Heleen Weimar ontdekte hoe groot de rol is die muziek kan spelen in een kerkdienst, met name rondom bijbellezing, uitleg en verkondiging.
Muziek verbindt. Muziek bindt losse mensen samen die met elkaar aan het zingen of musiceren zijn of luisteren naar muziek. Muziek brengt mensen in verbinding met lang vervlogen tijden, ver afgelegen plaatsen en ons vreemde culturen waarin composities zijn ontstaan. Muziek betrekt luisteraars en zangers bij de boodschap van getoonzette teksten, doordat ze emotioneel geraakt worden en schoonheid beleven. Maar ook omdat muziek een duiding aan die teksten geeft, een non-verbale interpretatie. Muziek kan door repeterende motieven en gestapelde akkoorden een transcendente werking hebben, een toonladder naar de hemel bieden. Maar muziek verbindt ook met de aarde, met de levenloze dingen en levende wezens die mee-musiceren, die ook klanken voortbrengen en ritme maken, die brommen en zoemen en klapperen en snateren.
Het ontstaan van verbindingen tussen mensen onderling, wereldwijd en de eeuwen door, met de hemel en de aarde en met teksten die daarover gaan – dat is precies wat ik hoop dat er in een dienst of in een preek gebeurt. En daar kan muziek dus een grote rol in spelen.
De laatste jaren ben ik aan het ontdekken hoe vruchtbaar het kan zijn om met name rondom bijbellezing, uitleg en verkondiging muziek te betrekken. Er is, en er wordt nog steeds, bij bijbelteksten zeer veel muziek geschreven, niet alleen getoonzette teksten, maar ook louter instrumentale muziek. Er zijn motetten en passionen, oratoria en symfonieën, sonates en cantates en nog meer. Een site als www.luxetdies.nl geeft klassieke werken bij alle bijbelboeken. Op bijvoorbeeld www.muziekbijbel.nl vind je liederen van seculiere popartiesten met bijbelcitaten. De Bijbel cultureel (Zoetermeer 2009) geeft voorbeelden van zowel klassieke muziek als popmuziek uit de twintigste eeuw bij alle bijbelboeken. En natuurlijk kun je als je op zoek bent naar muziek te rade gaan bij een kerkmusicus die je kent of met wie je samenwerkt.
Op verschillende momenten in de liturgie kunnen muziekstukken-bij-teksten hun werk doen. Allereerst kan een op een psalmtoon gereciteerde tekst of een motet over een tekst fungeren als de lezing van die tekst. Daarnaast kan een muziekstuk ook uitdrukkelijk als interpretatie van een tekst worden gebruikt, ter inleiding op of als onderdeel van de preek. In dat geval is het belangrijk, heb ik gemerkt, om vooraf een paar luistervragen mee te geven (Op welke woorden wordt een accent gelegd? Wat voor sfeer ademt de muziek?) en na het luisteren de muzikale codes een beetje uit te leggen. Tenslotte kan muziek bij een tekst ook worden beluisterd na de preek, als mogelijkheid van persoonlijke bezinning, toe-eigening en inprenting.
Over de relatie tussen muziek, verhaal en poëzie schreef ik samen met Wim Kloppenburg het boek Liederen met een verhaal. Acht bijbelse cantica (Scandalon 2015). In het boek en op de bijbehorende cd’s vind je veel voorbeelden van bijbelinterpretatie door middel van muziek.
Overigens gebeurt het ook buiten de eredienst, dat muziek de Bijbel laat spreken, in pastorale situaties of bijbelleesgroepen. In de veertigdagentijd ga ik een leerhuis geven over St John Passion van James MacMillan. Ik verheug me erop.
Heleen Weimar is predikant in de (protestantse)wijkgemeente Regenboogkerk te Hilversum.
