Op vleugels van verwondering
Een recensie
Toen ik predikant werd kreeg ik bij mijn bevestiging een bundel met gebeden van Huub Oosterhuis cadeau. In de eerste jaren heb ik daar druk gebruik van gemaakt, want ook bidden moet je leren. Oosterhuis schreef zijn gebeden in een barokke stijl, geïnspireerd door de Vijftigers en de Tachtigers. Het waren gebeden die hardop moesten klinken en dan met hun woorden de ruimte moesten vullen. Misschien ook omdat Oosterhuis bang was dat ze zouden klinken in een lege ruimte. Dat geen God ze ooit zou horen. Gebeden als een bezwering van de leegte.
Na een paar jaar geoefend te hebben in de stijl van Oosterhuis kwam er een gemeentelid op me af die me ronduit vertelde dat hij mijn gebeden niet mee kon bidden. Wat wilde ik nou eigenlijk van God? Hij hoorde wel veel woorden, maar waar was mijn gebed? Uiteindelijk is het niet meer goed gekomen tussen hem en mij, maar ik heb zijn woorden ter harte genomen en heb een veel directere en eenvoudigere gebedsstijl ontwikkeld.
De gebeden die de predikante Janneke Nijboer maakte – en die nu verzameld zijn in de bundel ‘Op vleugels van verwondering’ – hebben die eenvoudige, directe stijl voorbeeldig, maar zijn bovendien ook voluit poëtisch. Ze bevatten veelal niet de grote en meeslepende gebaren van een Oosterhuis, maar ze vertellen van verlies en geloof in kleine observaties. Ze roepen een fijnzinnige wereld van geloof en leven op. Het is meer de taal van Ingrid Jonker, Antjie Krog en Inge Lievaart, die Nijboer ook in haar voorwoord als haar voorbeelden noemt. Het openingsgedicht eindigt zo:
In alles wat komt
aangefladderd, zelfs
die van vleugellam,
hipt tussendoor
dit diep verlangen
dicht naast Jou te gaan.
Een mens, als vogeltje. Ze wordt niet door adelaarsvleugels gedragen, maar komt onbeholpen aan ‘fladderen’, misschien ook wel vleugellam gewond door het leven. En daar tussendoor een ogenschijnlijk lichtvoetig ‘hippen’ dat toch het hele geloof omvat.
Veel gedichten hebben een prettig parlando. De godsdienstpsychologe Barbara Roukema schreef een proefschrift over het verschillende bidden van mannen en vrouwen. Ze concludeerde dat mannen veel meer met duidelijke vragen en stellingen bij God komen. De gebeden van vrouwen zijn veel meer een gesprek, zijn vrijer, meer gebabbel zou je kunnen zeggen, als dat niet zo onaardig klonk. Dit is een goed voorbeeld van die parlando-stijl van Nijboer:
Onze Lieve Heer van de Intratuin
Als ik hem zo ontmoet,
weerloos op het mos
in de Intratuin.
Dan merk ik dat ik
écht van Jezus houd
en word overspoeld door
een moment van diep medelijden.
Je zult jezelf maar zo zien liggen,
met een gouden stropje om je nek
en een labeltje dat zegt
dat jij uit China komt.
Je zult jezelf maar zo zien liggen,
met die hoogblonde haartjes
en je witte koude lijfje.
Och, mijn lieve Jezus!
Te koop voor maar € 12,95,
mijn losprijs voor jou.
Janneke Nijboer woont niet in de stad en zat vroeger ook wel op de tractor in het agrarisch bedrijf van haar zwager. Dat zie je terugkomen in de beelden van een troostende natuur.
Zoals de akker wacht,
omgeploegd, de verse voren
verwaait, vervaagd
in de loop van maanden.
Zo is het lange wachten
van wie geloven volhoudt.
De gebeden en gedichten vertellen over geloofservaringen die groter zijn dan voelen, schouwen en weten. Alle zintuigen doen mee. Het geeft de gedichten iets heel tactiels.
De geur van opstanding
Ik ruik jouw opstanding
in de roze bloesem van de kersenbomen
en in het geel van de vlammende forsythia.
In de triomf van trompetterende narcissen
en in de proostende kelken van de tulp.
In de lichtgroene blaadjes
zwierend aan de wilgentakken.
Vroeg in de ochtend ruik ik jouw opstanding
in de vers gebakken broden van de bakker;
en diep in de avond, in de zware wijn
overstromend van geluk met mijn lief.
Ik ruik je in de pas gewassen haren van mijn kinderen
en in het nieuw geboren lam.
Overal om mij heen ruik ik jouw opstanding,
geurt de hemel op aarde.
Meer dan een eeuw geleden schreef Jacqueline van der Waals vanuit haar persoonlijke ervaringen gebeden en gedichten over ziek zijn en niet meer beter worden. Nijboer pakt die draad weer op in een hedendaagse theologische stijl. Ze eindigt haar bundel met gebeden over ziekte, oud worden en dementeren. Dit gebed verwoordt mooi wat het betekent om je te realiseren dat je niet meer beter wordt.
Gevecht
Sus het gevecht in mijn hoofd,
van dat ik morgen beter wil zijn
en dat ik weet dat morgen nog
een eeuwigheid hiervandaan ligt.
Geef rust in mijn gedachten,
zodat ik leer aanvaarden dat
wat hier en nu gebeurt
mijn leven is, zonder gezond te zijn.
Kom met Jouw vrede in mijn ziel.
Richt mijn wil niet op beter
worden, maar op begrijpen
wat Jij mij geven wil
De selectie van gedichten had wat mij betreft wat scherper gemogen. Sommige gebeden bevatten wel heel veel adjectieven en de mooie woorden van opstanding en vrede komen een enkele keer zo snel dat ik ze niet helemaal geloof. Maar goed, iedere preek en gebed is uiteindelijk groter dan je eigen geloof. Het is een mooie bundel, om te lezen, om te bidden en als voorbeeld voor je eigen gebed.
Deze recensie is geschreven door Coen Wessel.
Janneke Nijboer. Op vleugels van verwondering. Utrecht: KokBoekencentrum, 2023. 192 pp. €20,00. ISBN 9789043540186.
