Pastorale zegen voor paren van gelijk geslacht

Naar aanleiding van ‘Fiducia supplicans’ hielden Frans Bossink en Wielie Elhorst een tweegesprek. Wat betekent dit voor homoseksuele relaties in de Rooms-Katholieke Kerk?

Wielie Elhorst: ‘Op maandag 18 december 2023 deed het Vaticaan, in casu de Dicasterie voor de Geloofsleer de verklaring “Fiducia supplicans. Over de pastorale betekenis van zegenen” uitgaan. De verklaring maakt het priesters mogelijk in een pastorale context paren van gelijk geslacht te zegenen.

Al komt deze mogelijkheid niet helemaal uit de lucht vallen, toch verraste het mij, met name om de snelheid waarmee de ontwikkelingen elkaar opvolgen, in deze wereldkerk die toch altijd onvermurwbaar leek ten aanzien van de waardering van de homoseksuele oriëntatie.

Hoe was dat voor jou, Frans? Was je ook verrast? Hoe duid jij de verklaring tegen de achtergrond van de ontwikkelingen in de Rooms-Katholieke Kerk het laatste decennium?’

Frans Bossink: ‘Ja, ik was ook verrast. In het eindrapport van de synode van afgelopen oktober in Rome (waar LHBTI+ een van de breed besproken onderwerpen was) had men zich op de vlakte gehouden. En nu ineens dit!

Het echte nieuwe is dat in de verklaring voor het eerst over homoseksuele relaties gesproken wordt als “zegenwaardig” en niet als louter afkeurenswaardig. Ook al wordt herhaald dat de kerkelijke leer met betrekking tot seksualiteit (die haar enig juiste plek heeft binnen een heteroseksueel huwelijk dat openstaat voor voortplanting) niet verandert. En ook al wordt aan het concrete geven van die zegen een absurd aantal voorwaarden gesteld.

Dat conservatieve bisschoppen en gelovigen moord en brand schreeuwen, is begrijpelijk want hier is echt sprake van een trendbreuk.’

Wielie: ‘Het Werkverband van Katholieke HomoPastores (WKHP) waar jij voorzitter van bent, is na de verklaring door de redacties van kranten, tv- en radioprogramma’s gevraagd om een reactie. Overigens verraste mij dát ook. In ons inmiddels door en door geseculariseerde land worden verklaringen als deze toch opgepikt en gedeeld en dat niet alleen, men wil er ook over in gesprek.

Het spreekt natuurlijk voor zich dat het WKHP als direct belanghebbende organisatie podia heeft gekregen om te reageren, maar heeft de verklaring ook nog geleid tot reacties van andere organisaties van rooms-katholieken? Leven thema’s als de emancipatie en sociale acceptatie van LHBTI+-personen hoe dan ook (nog) in rooms-katholieke kring in Nederland?’

Frans: ‘Van andere Nederlandse roomskatholieke organisaties heb ik nauwelijks reacties gezien. Maar ik weet zeker dat verbanden van katholieke vrouwen en van religieuzen deze ontwikkelingen nauwlettend en met sympathie volgen.

Ronduit teleurstellend is de reactie van de Nederlandse bisschoppen. Zij herhalen de kerkelijke leer en gaan niet in op de ruimte – hoe klein ook – voor een zegen voor homo- en lesbische paren. Zij spreken alleen over een mogelijke zegen over de afzonderlijke personen binnen die homoseksuele relatie.

Feitelijk gaan ze daarmee in tegen “Fiducia Supplicans” en verengen hun pastorale verantwoordelijkheid tot de begeleiding van homoseksuele personen naar een “leven in overeenstemming met Gods bedoelingen met de schepping van man en vrouw en van het huwelijk”. Wat zij daaronder verstaan, is wel duidelijk.’

Wielie: ‘Voor zover ik als relatieve buitenstaander heb kunnen zien, is het in 2013 allemaal begonnen met de toen nog maar net gekozen paus Franciscus. In het vliegtuig terug van de Wereldjongerendagen in Brazilië zei hij desgevraagd: “Als iemand homo is, naar God zoekt en goede intenties heeft, wie ben ik dan om hem te veroordelen?”

Een zegen is namelijk geen goedkeuring. Maar ook geen veroordeling!

De geest achter die uitspraak heeft zijn weg gevonden in de Rooms-Katholieke Kerk en is nu gematerialiseerd in een officiële verklaring van een gezaghebbend instituut binnen de kerk.

Kun jij enigszins verklaren wat de paus ertoe heeft bewogen voor deze strategie en dit narratief te kiezen?’

Frans: ‘Precies omdat de paus sowieso weg wil van die oordelende houding – waar de kerk altijd zo goed in is en die haar in de ogen van velen ongeloofwaardig maakt – kan hij nu ook met deze verklaring komen. Een zegen is namelijk geen goedkeuring, zegt hij. Maar ook geen veroordeling dus!

Alle mensen en alle samenlevingsverbanden hebben steun en inspiratie van boven nodig. Als mensen daar oprecht om vragen, kun je hen die “zegen” als kerk niet onthouden. De paus is van de inclusiviteit in de zin van: “Iedereen hoort erbij. Todos, todos, todos!” En onze condition humaine van zondaar-zijn vraagt steeds weer om Gods zegen: dat is wat ons allemaal verbindt.

Dat hierin nu ook “irreguliere relaties” – vreselijk woord – worden genoemd als niet alleen zondig maar ook als potentiële vindplaats van het ware, het goede en het schone, is zeker een vrucht van zijn luisteren naar (vertegenwoordigers van) allerlei gemarginaliseerde groepen, waaronder dus LHBTI+ers.’

Wielie: ‘Na het bekend worden van de verklaring benaderde een enkele collega mij met een felicitatie, nagenoeg veronderstellend dat voor homoseksuele mannen en lesbische vrouwen in de RoomsKatholieke Kerk de strijd nu wel gestreden leek. Keer op keer moet ik uitleggen dat het hier gaat om een verklaring in een toch wat nauw bemeten pastorale context. Aan de morele waardering van homoseksualiteit in de geloofsleer van deze kerk verandert niets.

Onze handelingen zijn nog steeds een “intrinsieke ongeordendheid” (Catechismus RKK). Ik zou bijna zeggen: knap staaltje pink washing van de Rooms-Katholieke Kerk, maar dat vind ik toch te cynisch en doet de recente ontwikkelingen ook geen recht.

Wat ik me vooral afvraag, is of dit verschil tussen de aanwijzingen voor de pastorale praktijk enerzijds en de inhoud van de geloofsleer op de langere duur wel vol te houden is. Hoe denk jij daarover?’

Frans: ‘Dat lijkt me inderdaad niet vol te houden. Ik erger me aan bisschoppen, zoals in Frankrijk en Ierland, die blij zijn dat er nu een “pastorale” zegen mogelijk is, maar ook dat duidelijk gezegd wordt dat de leer niet verandert. Die leer spreekt principiële morele bezwaren uit tegen homoseksuele relaties an sich, nog afgezien van hoe de partners die relatie vormgeven dus!

De Nederlandse bisschoppen gaan feitelijk in tegen ‘Fiducia Supplicans’

Wat is dat voor pastoraat als je niet ook streeft naar verruiming van de leer? Dan worden we opgeroepen dankbaar te zijn voor een paar kruimels. Dat is vernederend. De Syrofenicische vrouw bracht Jezus met haar kruimels tot bekering, waarna hij zijn heil uitbreidde tot niet-Joden die daarnaar verlangden (Marc. 7:24–30). Zo zal uiteindelijk de kerk haar leer bekeren tot onvoorwaardelijke inclusiviteit.’

Wielie: ‘Zelf afkomstig uit het Leger des Heils had ik nooit gedacht in mijn leven nog mee te maken dat deze kerk een verklaring over diversiteit en inclusiviteit zou publiceren. Maar in juni 2022 werd verklaard dat de homoseksuele praktijk niet langer als zondig werd gezien, en alle beletsels voor homoseksuele mannen en lesbische vrouwen om gelijkwaardig te participeren in het Leger werden weggenomen.

Welke kant zie jij de ontwikkelingen in de wereldwijde Rooms-Katholieke Kerk opgaan?’

Frans: ‘Die gaan volgens mij richting steeds meer ruimte om – tenminste in bepaalde delen van de wereld – homoseksuele relaties te erkennen als mogelijkheden om elkaar en anderen tot zegen te zijn, en om die zonder voorbehoud in een kerkelijke liturgie te zegenen. Ik kan althans alleen maar blij zijn met deze verklaring als ze een stap is in deze richting.

Anders is ze voor homo- en lesbische stellen een lege huls. Misschien is het wishful thinking …

Ecclesiologisch liggen er nog flinke uitdagingen. Allereerst rond de vraag hoeveel verscheidenheid de eenheid van de wereldkerk aankan. De pastorale insteek van “Fiducia supplicans” probeert ruimte te scheppen voor regionaal (en cultureel) verschillende omgang met het thema, zonder zich meteen op het gladde ijs van de kerkelijke leer te begeven.

Wat is dat voor pastoraat als je niet streeft naar verruiming van de leer?

Bovendien loopt nu het synodale proces, waarin gepoogd wordt gewone gelovigen én kerkleiders echt te laten luisteren naar elkaar en naar wat er leeft aan pijn en verlangens en inzichten. Als die synodale, dialogische houding verankerd gaat worden in het bestuur van de kerk, komt er zeker meer ruimte voor verscheidenheid zonder dat dat ten koste van de eenheid hoeft te gaan. Daarvoor moet de Geest nog wel even door blijven waaien.’