Een preek waarvan je het einde zelf mag dromen

Door: Arie Kok

Wat zou een predikant van een schrijver kunnen leren? Beter vertellen? Of mooier formuleren? Wellicht. Maar wezenlijker is: beelden oproepen.

Op een ochtend las ik op de scheurkalender die bij ons op het toilet hangt: ‘De kunst van de schrijver bestaat er vooral in ons te doen vergeten dat hij woorden gebruikt.’ Op de achterkant van het blaadje legt redacteur Vanno Jobse dit citaat van de filosoof Bergson nog wat nader uit. De taal is ontoereikend om te communiceren over de rijkdom van de werkelijkheid. We zijn genoodzaakt woorden op dingen te plakken zodat we elkaar begrijpen. Maar daarmee reduceert de taal ook, wat de ander oppikt is altijd net even anders dan wat je wilde zeggen. Wat schrijvers daarom volgens Jobse te doen staat is beelden oproepen, beelden die rijker zijn dan de woorden die we gebruiken. Beelden die zich vormen in het hoofd van de lezer.

Sinds die dag begin ik vrijwel elke schrijfcursus met dit citaat en lees ik het stukje van de kalender voor aan de cursisten. Wazige blikken zijn meestal mijn deel, maar gelukkig breekt vaak halverwege de zon door. Dat is begrijpelijk. Geen schrijver is immers louter bezig met woorden in de goede volgorde te zetten, met de grammatica van de zinnen of de logische opbouw van het verhaal of betoog. Waarom zit je uren te ploeteren op een paar pagina’s, waarom herschrijf je en schrap je eindeloos tot je uiteindelijk een beetje een goed gevoel hebt over de tekst? Omdat je beseft dat wat je wilt vertellen altijd rijker is dan de taal kan overbrengen. Beelden oproepen, daar gaat het in de kern dus om bij literair schrijven. Niet alleen de schrijver heeft fantasie, ook de lezer. En hoe actiever de lezer is, hoe beter hij of zij het verhaal zal verwerken en het tot zijn eigen verhaal zal maken.

Zie ik het goed dat het in de preek nauwelijks anders gaat? De rijkdom van het Evangelie gaat onze taal verre te boven. Het mysterie van het geloof is te groot om sluitend in woorden te vangen en over te brengen. Een preek die voelt als helemaal af, helemaal kloppend, slaat misschien wel net de plank mis. Adriaan van Dis zei ooit: ‘Een goed verhaal heeft een einde dat je zelf mag dromen.’ Misschien is de beste preek wel die waarin beelden worden opgeroepen, waarin het mysterie van het geloof tussen de regels door kiert en waarvan de hoorder het einde zelf mag dromen.

Arie Kok is romanschrijver, uitgever en schrijfdocent.

Kees van Dusseldorp en Arie Kok geven een cursus narratief preken ‘Verbeter je verhaalkracht!’
Deze cursus is onderdeel van het aanbod van PEPredikanten.