Preekschets Hebreeën 9:11a – Goede Vrijdag

Goede Vrijdag

Hebreeën 9:11a

Christus daarentegen is aangetreden
als hogepriester van al het goede dat ons is toebedacht.

Schriftlezingen: Johannes 18:19-30 en Hebreeën 9:11-14

Kerntekst

‘Christus daarentegen…’ – Hebr. 9:11a

Het eigene van de dag

Op Goede Vrijdag staan we stil bij het lijden en de kruisdood van Jezus Christus. Traditiegetrouw zijn er drie elementen: schriftlezing en verkondiging, gebeden en kruismeditatie. Vaak wordt de hele lijdensgeschiedenis uit een van de evangeliën, of delen daarvan in de viering gelezen.

Uitleg

Naast de lange evangelielezing kan de lezing uit de brieven focus geven aan de viering. Ik heb voor nu Hebreeën 9:11-14 gekozen. Het is een deel van de hele verhandeling in Hebreeën over het hogepriesterschap van Jezus. In dit deel wordt uitgelegd dat Jezus door zijn bloed heeft gezorgd voor een eeuwige verlossing. Dit in tegenstelling tot het offer van dieren, dat slechts voor tijdelijke vergeving zorgt.

Dit deel is het centrum van het betoog. ‘Christus daarentegen…’ zo begint het. Het markeert de tegenstelling tussen het oude en het nieuwe verbond dat op verschillende punten duidelijk wordt: Christus als hogepriester staat tegenover de vroegere priesters; Christus gebruikt zijn eigen bloed terwijl de priesters het bloed van dieren gebruikten; Christus gaat eens en voor altijd het hemelse heiligdom in terwijl de hogepriester eens per jaar het aardse heiligdom in mocht gaan.

Christus’ ingaan in het heiligdom heeft de weg definitief vrijgemaakt voor mensen. Verlossing hangt hier nauw samen met nabijheid bij God. Christus gaf zijn leven aan het kruis, als hoogtepunt van zijn gehoorzaamheid, en door zijn dood ging Hij naar het heiligdom. Zo maak Hij de weg vrij voor iedereen die Hem wil volgen. Voorheen was er een duidelijke scheiding tussen God en mens, tussen het aardse en het hemelse. Die scheiding werd gesymboliseerd door het voorhangsel. Alle aardse oplossingen voor het tenietdoen van deze scheiding zijn tevergeefs, zo betoogt de schrijver. God is nodig om de hemel te openen. De Zoon leeft het menselijke leven tot het uiterste en opende zo de toegangsweg naar de eeuwigheid. Opmerkelijk in de vergelijking is dat Jezus niet het offer bracht, maar zelf het offer was. Een daad van opoffering.

Herhaling van deze daad is niet meer nodig. Alle oude rituelen zijn krachteloos geworden. Dat is de troost voor de lezers van de brief die niet meer kunnen deelnemen aan de joodse eredienst. Het bloed van Christus reinigt het geweten, waardoor iedere blokkade tussen God en mens verdwijnt. De nieuwe weg ligt in het dienen van God in het dagelijkse leven en niet meer in de offerrituelen.

Aanwijzingen voor de preek

Het is niet noodzakelijk om een preek op te nemen in de liturgie van Goede Vrijdag. Toch kan het goed zijn om een duiding te geven aan de dood van Jezus. De lezing uit Hebreeën geeft daarvoor een focus, die opgedeeld kan worden in drie delen.

• Christus’ dood maakte nabijheid bij God mogelijk. Hoewel de taal van offer en bloed ons nogal vreemd in de oren kan klinken en ver van ons af staat, kan het goed zijn om in de viering kort in te gaan op de redenering van de Hebreeënschrijver. Leg uit dat de beelden uit de tekst ontleend zijn aan de joodse offerdienst en wat de context van de eerste lezers was. Christus ging het heiligdom binnen, net zoals de priesters uit het Oude Testament eens per jaar het heiligste binnen mochten gaan. Hij gaf zichzelf als offer en laat daarmee zien welke offers God van mensen verlangt: een leven in volledige toewijding. Door Christus’ volmaakte offer wordt de scheiding tussen hemel en aarde opgeheven. Mensen mogen vrij tot God gaan.

• Tegelijkertijd wordt op Goede Vrijdag stilgestaan bij de godverlatenheid van Christus als Hij aan het kruis uitroept: ‘Mijn God, waarom hebt U mij verlaten?’ Christus werd in alles aan mensen gelijk, zelfs tot het einde toe als het menselijke bestaan doodloopt. Niemand is zo diep gevallen en kan zich zo verlaten voelen dat hij of zij zich niet meer in Jezus Christus kan herkennen. In zijn overgave aan de dood neemt hij de godverlatenheid en gebrek aan toewijding mee en als Christus sterft, verdwijnen ze met Hem. Zo brengt Christus’ lijden en sterven God nabijer dan ooit.

• Dat binnentreden in het heiligdom heeft praktische consequenties voor ons leven. Het maakt ons vrij van schuld en maakt het mogelijk om een nieuw en geheiligd leven te leiden. De ‘dienst’ aan God is geen offerdienst meer, maar gaat om ons geweten en onze daden. De grote woorden van offer en bloed, verzoening en heiligdom blijken heel direct met ons leven als gelovige te maken te hebben. Christus’ dood heiligt ons. Zo is het effect van zijn offer oneindig veel groter dan de offers van de priesters.

Liturgische aanwijzingen

De dienst wordt voortgezet zoals die van Witte Donderdag geëindigd is: in stilte. De liturgische kleur is rood of paars. Rood legt de nadruk op het bloed van het offer, hetgeen past bij de lezing van Hebreeën. Paars is de kleur van rouw.

De lange lezing van het evangelie kan opgedeeld worden in verschillende delen. Het is een katholieke traditie om stil te staan bij alle ‘staties’ van de lijdensweg. In de protestantse traditie wordt deze gewoonte soms gevolgd door beelden te laten zien bij ieder deel van het verhaal. Op de website www.intercitypasen.nl (deze link is inmiddels verlopen) zijn mooie zwart-witbeelden te vinden van iedere statie.

Een andere verrassende invalshoek is om de lezing van het evangelie af te wisselen met gesproken monologen van ooggetuigen. Dit wordt uitgewerkt in het boek The Cross in The Marketplace, ontwikkeld in de gemeenschap van Iona. Bij iedere statie worden bijbelteksten gelezen, gevolgd door bijvoorbeeld de stem van Simon van Cyrene, Martha, Barabbas of Judas: zij vertellen hun ervaringen met Jezus en vertellen wat ze hebben zien gebeuren. Als voorganger kun je deze teksten vertalen, of opnieuw schrijven – zelf of in samenwerking met gemeenteleden.

De gebeden hebben een belangrijke plaats in de Goede Vrijdagviering. Juist bij de lezing van het lijdensverhaal ligt de nadruk op de verworpenen en de gemarginaliseerden van deze wereld. Jezus Christus was niet wijs of machtig in de ogen van de wereld, maar stierf na een onrechtvaardig proces een verschrikkelijke dood. Daarom is het belangrijk om de nadruk te leggen op degenen die nu leven in de marges van de samenleving en te bidden voor hen die nu sterven aan onrecht en geweld.

Na de lezing van het bijbelgedeelte waarin Jezus sterft, wordt de paaskaars gedoofd.

Verlaat de kerk in stilte.

Geraadpleegd

• Knut Backhaus, Der Hebräerbrief. Übersetzt und erklärt von Knut Backhaus (Regensburger Neues Testament), Regensburg 2009.

• Dave Broom, The Cross in the Marketplace, Glasgow 2014.

• Hans Burger, ‘Voorbij de offerkritiek (het beeld van het offer)’, in: Hans Burger en Reinier Sonneveld (red.), Cruciaal. De verrassende betekenis van Jezus’ kruisiging, Amsterdam 2014.

• H.R. van de Kamp, Hebreeën. Geloven is volhouden (CNT), Kampen 2010.