Preekschets Job 29:11

Job 29:11

Twintigste zondag na Pinksteren

(…) wanneer een oor mij hoorde, prees het mij gelukkig, en wanneer een oog mij zag, gaf het goede getuigenis van mij.

Schriftlezing: Job 29

Het eigene van de zondag

Derde zondag van de herfst. Met als thema ‘de terugblik van Job’ zou kunnen worden gereflecteerd op geluk in bijbelse zin.

Liturgische aanwijzingen

Mogelijk andere lezingen: 1 Johannes 2:28-3:10; Lucas 6: 17-26. Het verdient aanbeveling de lezing uit Job kort in te leiden met een vraag als: wat zijn dingen in het leven die er werkelijk toe doen? Of door stil te staan bij een moment van balans. In deze dienst zou ook de Maaltijd van de Heer kunnen worden gevierd. Liederen: LvdK tenzij anders aangegeven) Psalm 44:1, 5 en 11; Gezang 21; (na de lezing uit Job) ZG I, 7; ( bij de andere lezingen) Psalm 1; (na de prediking) Gezang 482; (als Tafellied) Gezang 347; (slotlied) een aantal verzen uit Psalm 136.

Geraadpleegde literatuur

A. van Selms, Job, II POT, Nijkerk 1983; Strack/Billerbeck, Kommentar zum Neuen Testament, III, München 1922, 252; vergelijk R. van den Broek, The myth of the Phoenix according to Classical and early Christian Traditions, Leiden 1972; H. Strauss (zie 25 sept.).

Uitleg

In hoofdstuk 29 benoemt een ontredderde Job, een mens op de vuilnisbelt van het geluk, in een terugblik de dingen die er werkelijk toe deden. Dat zijn andere dingen dan de onvoorstelbare rijkdom waar het boek mee begon. Het gaat om wijsheid in dienst van gerechtigheid: ‘tot ogen was ik voor de blinde, en tot voeten voor de kreupele…’ (vers 15). Job 29 is een scharniermoment. Na alle redeneringen van anderen blijkt het uiteindelijk toch om de daden van Job zelf te gaan. Een indeling in perikopen is lastig. Een mogelijkheid is: 2-11: hoe groot Jobs aanzien eertijds was: 12-17 waarom Job zulk aanzien genoot, en dan is 18-25 de rest, maar veel verheldert dit niet.

De rijkdom van Job had er niet voor gezorgd dat zijn oren verstopt waren geraakt voor de roep van mensen die het moeilijk hadden. Daar werd hij om geprezen. Deze Job is dus niet alleen de lijdende onschuldige. Hij is hier de rechtvaardige, de man die de mensen die het moeilijk hadden niet ontweek, maar hen opzocht en pal stond voor hun rechten. Job, de rijkste man ter wereld, zag dat als zijn belangrijkste opdracht in het leven. Het leven van Job was als een boom geplant aan waterstromen, beeld van wijsheid en gerechtigheid (Psalm 1, Job 29:19). Het gaat in vers 4 niet zozeer om de kracht van de jeugd, als wel om de ‘pluktijd’, de herfst als oogsttijd, waarin na de zomerdroogte de natuur herleeft. Job spreekt van de dagen waarop God hem behoedde. De lamp van God scheen boven zijn hoofd en Gods vertrouwelijke omgang was in zijn tent. De Almachtige was bij hem. Dat waren tijden van vrucht dragen en gerechtigheid. Indirect is dit een hoofdstuk over zingeving. Zowel in Job 29 (Griekse tekst LXX) als in Lucas 6 komt het woord makarios, ‘gelukkig’ of ‘zalig’ voor, maar wat is dat eigenlijk?

Oude joodse schrijvers geloofden dat de vogel Phoenix (vers 18) duizend jaar leefde (vgl. Van den Broek 540 jaar, Egyptisch). Aan het eind van die duizend jaar, als zijn lichaam was versleten en zijn vleugels kaal geworden waren, ging er van zijn nest een vuur uit dat hem verbrandde. Wat er van hem over bleef was zo groot als een ei. Dan verrees hij weer uit zijn as, zijn lichaamsdelen groeiden weer en vernieuwd leefde de vogel Phoenix voort. Het gaat in de mythe, zoals daarnaar hier wordt verwezen, niet zozeer om wederopstanding of wedergeboorte, maar om vernieuwing van een lang, gezond en gelukkig leven in wijsheid ook ten dienste van anderen.

Aanwijzingen voor de prediking

Wat is geluk? ‘… wie er van hoorde, prees mij gelukkig…’ zegt Job. Betekent geluk dat je er persoonlijk in geslaagd bent om het lijden in je leven te vermijden? Zo prettig mogelijk leven, eer van mensen te ontvangen, is dat geluk? ‘…wanneer een oog mij zag, gaf het goede getuigenis van mij…’ zegt Job wanneer hij terugkijkt. Job was een gezegend mens, maar waarom eigenlijk? Jezus Christus spreekt mensen zalig, maar op grond waarvan doet Hij dat eigenlijk? Als je weinig hebt, dan heb je in de ogen van Jezus veel tegoed. Juist in de zaligsprekingen van Jezus zien we dat in Gods ogen anderen het beste deel hebben, meer dan we zouden denken. Geluk is niet hetzelfde als welvaart of comfort. Geluk is niet rijkdom, niet het beschikken over veel of heerlijk voedsel, geluk is niet altijd lachen en pret hebben. Geluk kan niet samenvallen met populariteit of eer. Geluk is niet: met succes het lijden weten te vermijden. Al die ideeën over geluk doen onrecht aan de manier waarop wij mens zijn, als een schepsel van God, als een kind van God in het volle reliëf van een Godgegeven leven. De bijbel is geen kookboek voor een gelukkig leventje, in de zin van een recept voor een leven zonder moeilijkheden.

Niemand zoekt opzettelijk zijn eigen ongeluk. Dat is begrijpelijk en terecht, wij zoeken het lijden niet… maar omwille van de trouw, de gerechtigheid en de liefde, vraagt de Schepper van ons dat wij proberen het lijden niet uit de weg gaan, wanneer het op ons pad komt. Dit is de weg naar het Koninkrijk van God die Christus ons wijst, juist zo is Hij de weg, de waarheid en het leven. Lijden komt voor op het levenspad van mensen die waarachtig willen leven, maar daarom hoeven zij nog niet ongelukkig te zijn.

Niet rijkdom is verwerpelijk. In het verhaal was Job de rijkste man ter wereld. Maar wanneer die rijkdom doel op zichzelf is geworden, is dat een ramp. In de eerste plaats voor de rijken zelf, want zij hebben hun vertroosting dus reeds in die ‘goedkope’ rijkdom en daar zal het dan ook bij blijven. Wat is geluk? Wat is ons diepste verlangen, als het gaat om het functioneren van de welvaart? Handelsbeurzen zijn gokpaleizen geworden waar bijna alles draait om het jezelf verrijken omwille van het jezelf verrijken. De financiële markt is allang geen transparante afspiegeling meer ten behoeve van een gezonde economie, geen evenwichtig financieel circuit van waarde, voor de inspanningen van mensen en de goederen die zij produceren. Het is belangrijk dat wij de fictie in onze werkelijkheid durven aanwijzen.

Wat is ons diepste verlangen als het gaat om rechtspraak? Voor de rechtbanken speelt zich het ene na het andere juridische steekspel af. De belangrijkste vraag lijkt vaak te zijn: wie wint dit spel ten koste van de vraag: wie dient oprecht de gerechtigheid? Slachtoffers hebben vaak maar bar weinig te winnen met een rechtszaak tegen anonieme daders met geld. Dat is erg. Want op cynisme en berekenend winstbejag is nog nooit een rechtvaardige samenleving gebouwd.

Het doel kan niet zijn lijden te vermijden, ook al gun je mensen zo weinig mogelijk. Het doel was voor Job vertroostende gerechtigheid. Dat is die ‘zaligheid’, dat is ‘geluk’ in de zaligsprekingen. Voor al die in het evangelie zo ontroerend benoemde groepen: de armen, de mensen die honger hebben, zij die moeten huilen, de gehate en uitgestoten mensen, verworpen ter wille van de Zoon des Mensen. Het zo vaak gewenste algemene en definitieve antwoord op het lijden bestaat niet, of het moest zijn dat we gaandeweg leren dat de ene mens de andere niet is, dat het lijden van de één niet hetzelfde is als dat van de ander. Lijden is onlosmakelijk verbonden met passie, hartstocht, kunnen voelen. Onmisbaar wanneer je werkelijk wilt leven. Uiteindelijk vindt Job bij God zelf een antwoord waarmee hij kan leven. Zo’n antwoord praat je niemand aan. Dat leg je zelfs niet uit. Het is een diep gevoeld besef. Die ontmoeting met God zelf, dat is het keerpunt in het boek Job en dat wordt voorbereid vanuit de waarden die wij vinden in hoofdstuk 29, dus vanuit het perspectief van de slachtoffers, omwille van wie Gods rechtvaardigheid bestaat.

Het beeld van de vogel Phoenix duidt niet op onkwetsbaarheid. De wijsheid leert dat een man als Job zoiets misschien wel denkt, maar in de praktijk blijkt het tegendeel. Wij kunnen in die zin delen in de beleving van de lijdende Job. Tegelijk blijft de Phoenix een beeld van eindeloze vernieuwing. Je zult je laten raken door het lijden in de wereld. Tegelijkertijd kun je delen in de hoop van de rechtvaardige Job. Het is die hoop die wij benoemen in de opstandingskracht van de verrezen Heer Jezus Christus. Dwars door alles heen blijft het boek Job een vertelling van hoop en gespannen verwachting wanneer het gaat om ons eigen leven in het kader van Gods komende Koninkrijk.