Preekschets Numeri 10:35

Een zondag in de zomer

Sta op, HEER, en uw vijanden stuiven uiteen, uw tegenstanders vluchten voor u!

• Bijbelgedeelte: Numeri 10:11-36
• Overige lezingen: ter introductie op het Bijbelboek zou Numeri 1:1-4 gelezen kunnen worden. Om duidelijk te maken hoe oudtestamentische verhalen voor ons van betekenis zijn, ligt 1 Korintiërs 10:1-13 voor de hand.
• Preektekst: Numeri 10:35
• Thema: De reis begint, maar wie leidt?

Liturgisch kader

Het kernvers van deze perikoop doet sterk denken aan het begin van Psalm 68. Meerdere delen uit deze psalm zouden een plek kunnen krijgen in de liturgie. Het idee van op reis gaan komt mooi tot uiting in het lied ‘Door de wereld gaat een woord’ (Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk 2013, 802). Het lied ‘Heer, wijs mij uw weg’ van Sela, is ook een mooie hedendaagse verwoording van het gebed van Mozes.

Uitleg

In Numeri 10:11 begint het tweede deel van Numeri. De hoofdstukken 1:1-10:10 zijn gewijd aan de tellingen en instructies voor het vervolg. Het vervolg, vanaf Numeri 10:11, verhaalt over de reis door de woestijn. Vergelijking van Numeri 1:1 en Numeri 10:11 leert dat we nog niet veel verder zijn in de tijd. In feite is het tweede deel van Numeri 10 het eerste verhalende deel van Numeri. Alle hoofdstukken hiervoor is verteld over de voorbereidingen van de woestijnreis bij de Sinaï vandaan op weg naar het beloofde land. Nu, na een verblijf van bijna een jaar bij de Sinaï (vgl. Exodus 19:1), begint de reis. En ook het vertrek verloopt precies, zoals God dat heeft opgedragen. In Numeri 10:14-28 worden in feite de regels die God geeft in Numeri 1-2 in praktijk gebracht. Het is de eerste keer dat ze weer onderweg gaan. Nog maar een maand of drie naar het beloofde land… Niemand die nu al voorziet dat deze reis nog een jaar of veertig gaat duren. Opvallend is, dat telkens wordt aangegeven wie de aanvoerder van een deel van het volk is. De algehele leiding ligt bij Mozes, die zich graag wil laten bijstaan door zijn zwager Chobab (Numeri 10:29-32). Mozes vraagt hem om hun gids (letterlijk ‘hun ogen’) te zijn. Deze Chobab was vertrouwd met het leven in de woestijn. Voor de Israëlieten is dit relatief nieuw en onbekend terrein. Logisch dus dat Mozes er bij Chobab op aandringt om mee te gaan. Of deze er inderdaad voor kiest om mee te gaan, wordt merkwaardigerwijs hier niet verteld. Uit Rechters 1:16 kunnen we opmaken dat zijn antwoord waarschijnlijk positief was. Wordt het antwoord hier niet vermeld, omdat de aandacht gevestigd moet worden op de leiding van God? In ieder geval is helder, dat de hulp van Chobab bij het leiden van het volk door de woestijn, voor Mozes niet op gespannen voet staat met de goddelijke leiding die hij verwoordt in de lyrische zinnen in Numeri 10:35-36. Gebruikmaken van beschikbare kennis en wijsheid is geen gebrek aan vertrouwen. Als maar duidelijk is dat God vooropgaat. Maar juist over de vraag wie de leiding heeft, is in Numeri telkens veel te doen (vgl. Numeri 12 en Numeri 16).

Opvallend is dat de ark opeens vooropgaat, terwijl dat niet zo was vastgelegd (vgl. Numeri 10:21). Het kan ook een manier van spreken zijn om duidelijk te maken dat God leidend vooropgaat, zonder dat feitelijk betekende dat de ark helemaal vooraan aanwezig was. Of dat de ark uitgezonderd is van de heilige voorwerpen die de Kehatieten droegen. Middels de wolk die boven het volk hangt, is God beschermend en leidend aanwezig, als ze onderweg zijn (vergelijk Numeri 9:15-23).

De zinnen die Mozes telkens uitspreekt bij vertrek en aankomst zijn gebedsteksten. Ze doen denken aan strijd. Bij vertrek: opstaan om aan te vallen. De ark als een soort strijdwagen, als teken van Gods aanwezigheid, als een kruis vooraan in de processie. De overwinning is aan de HEER. En bij aankomst: keer terug of wellicht beter: rust uit, zit, nu het gevecht voorlopig is afgelopen. Deze telkens herhaalde woorden zijn ook een herinnering dat het volk niet alleen reist en niet weerloos is. Uit deze zinnen blijkt dat de ark niet alleen maar een leidende functie heeft in de zin van ‘de weg wijzen’, maar ook teken van Gods macht en aanwezigheid in de strijd is. De woestijnreis is gevaarlijk, zoals later blijkt. Uit de woorden van Mozes blijkt dat het niet automatisch zo is dat God aanwezig is in de ark en dus bij het volk. Dat God zich niet laat manipuleren, blijkt wel uit het verhaal over de inzet van de ark in de strijd met de Filistijnen (1Samuel 4). Daarmee raakt dit verhaal ook aan een belangrijk thema in Numeri, namelijk dat Gods aanwezigheid zegenrijk, maar ook bedreigend kan zijn. Het vervolg van Numeri laat genoeg van de schaduwkanten zien.

In de synagoge worden deze zinnen tot op de dag van vandaag gebruikt bij het halen en terugplaatsen van de Tora-rol uit de ark, zegt Jonathan Sacks. Deze twee verzen zijn in het Hebreeuws gemarkeerd door twee keer een omgekeerde noen. Zo vormen ze een duidelijke scheiding tussen de verzen ervoor en erna. Ervoor staat de dienst van Aäron centraal, het priesterlijke met de riten die nooit veranderen (bijvoorbeeld Numeri 8:1-3) en erna staat de dienst van Mozes centraal, het profetische met de onvoorspelbaarheid van de toekomst, de turbulentie, het geklaag van het volk (bijvoorbeeld Numeri 11:1-3). Deze verzen vormen zo de scheidslijn tussen de tijdloosheid van het volk bij de berg Sinaï en het tijdgebonden karakter van hun reis naar het beloofde land, schrijft Sacks. God is te vinden in stilstand en verandering, in eeuwigheid en in geschiedenis. Het komt aan op geduld om te rusten en moed om verder te trekken.

Aanwijzingen voor de prediking

Een preek over deze tekst zou goed de vraag aan de orde kunnen stellen: door wie laat jij je leiden? Het voor de hand liggende antwoord, God natuurlijk, kan in de preek wat bevraagd worden. Wat nu als je liever een andere kant op wilt? Wat nu als je niet echt gelooft, dat God je de goede kant op stuurt? En hoe zit het in de loop van de tijd? Wat nu als er weinig blijkt van Gods leiding of als er zoveel andere levenswijsheid voorhanden is? Bij Israël begon het allemaal positief en enthousiast, maar in de loop van de tijd dienden zich problemen aan. Zo beginnen we zelf ook vaak enthousiast aan een nieuwe richtlijn, een dieet, een goed voornemen, maar hoe lang houdt het stand? Maar waardoor laat je je dan leiden?

Mozes leert ons in dit gedeelte ook telkens te bidden, of God voorop wil gaan. Het gebed zelf is een uiting van je voortdurend toevertrouwen aan de leiding van de Heer, zíjn zorg en bescherming. Ook al zien wij geen wolk boven ons drijven, wij hebben als mensen na Christus meer reden te vertrouwen op God. Het gebed of God wil opstaan is ook een gebed tegen de tegenstanders van Gods leiding: verleidingen om ons heen, maar ook onze eigen liefdeloosheid en egocentrisme. Welke dwaalgeesten zitten in de weg?

Het idee dat het leven een woestijnreis is en het beloofde land nog voor ons, kan ook goed gebruikt worden als kader voor de preek. Gebed, etappes, op geregelde momenten rust nemen (Numeri 10:33) waarin ook een glimp van het beloofde land zichtbaar wordt, onderweg zijn, het heeft allemaal een plaats in het leven van een christen. In de leiding van God zit een zekere mate van ritme, dat je moet leren aanvaarden en herkennen. Dit kun je proefondervindelijk op de Camino, de weg naar Santiago bijvoorbeeld ervaren, als je deze route met een reismeditatief dagboek aflegt.

Ideeën voor kinderen en jongeren

Met kinderen zou iets gedaan kunnen worden rondom reizen en gidsen. Wie weet, welke kant we op moeten? En wat is eigenlijk de bestemming van de reis? Wie of wat is de gids in ons leven? Wat zijn de gevaren die je kunt tegenkomen in de woestijn, of dichterbij huis op de hei en hoe zit dat in je eigen leven?

Jongeren zou je iets kunnen vertellen over hoe verhalen in de Bijbel voor ons vandaag van betekenis zijn. Ze vormen als het ware een spiegel. Misschien herken je jezelf niet direct in de spiegel, maar gaandeweg ontdek je dat jijzelf ook in het verhaal zit. Vertrouw je op je eigen gevoel of loop je mee in de stoet? Ben je eigenwijs of laat je je leiden?

Geraadpleegd

• D. T. Olson, Numbers, Interpretation; A Bible Commentary for Teaching and Preaching, Louisville 1996.
• J. Sacks, Numeri; Boek van de woestijnjaren, Verbond en dialoog – Joodse lezing van de Tora, Middelburg 2022.
• G. J. Wenham, Numbers; An Introduction and Commentary, Tyndale Old Testament Commentaries, Downers Grove, 1981.