Menu

Basis

Provocatief pastoraat: humor, liefde en uitdaging

Provocatief pastoraat… een nieuwe vorm? Wat is dat dan, en hoe gaat dat? Ze schreef er een prachtig boek over en wil hier graag uit de doeken doen waar ze het bij ‘provocatief pastoraat’ over heeft.

‘Ha pastor Marieke!’, roept Ben verheugd als hij me ziet aankomen. ‘Ha pastor Ben!’, roep ik even verheugd terug en Ben lacht. Ben is geen pastor zoals ik wel, aangesteld door de kerk. Ben is een man van begin veertig, die pas onlangs christen is geworden. Uit respect noemt hij mij steeds ‘pastor’ als hij me ziet. Dat begrijp ik wel. Toch spiegel ik hem in zijn uitlatingen en geef hem ook deze titel. Wat hem doet lachen.

Op een keer vraag ik hem of hij weet waarom ik hem ook pastor noem. Nee, dat wist hij niet, was het antwoord. En ik legde hem uit dat ieder mens voor een ander pastor kan zijn, helpend, helend, de weg wijzend en biddend. Hij dus ook! Ja, maar ik had ervoor doorgeleerd, was zijn antwoord. Zeker, zei ik, maar God heeft in jouw hart ook veel liefde gelegd en dat zie ik. Daarom noem ik jou ook: pastor.

Wat is provocatief pastoraat?

Provocatief pastoraat is precies dit: wat iemand doet met jou – in dit geval mij op een voetstuk zetten – speels, met liefde, humor en uitdaging teruggeven. Opdat de ander in de (lach)spiegel die je hem of haar voorhoudt zichzelf kan zien. In dit geval: Ben plaatst zichzelf in een lagere positie. Vervolgens kan Ben, doordat ik hem daarmee plaag, besluiten of hij daarmee doorgaat….Of dat hij zichzelf wat hoger gaat aanslaan, geliefd en begaafd mensenkind dat hij ook is. Wat hij ook besluit, dat is zijn eigen verantwoordelijkheid. Mijn verantwoordelijkheid is om hem met liefde te laten zien wat hij zegt en doet. En dat gaat naar mijn mening het beste met humor en uitdaging.

… dat hij zichzelf wat hoger gaat aanslaan, geliefd en begaafd mensenkind dat hij ook is

Provocatief pastoraat en provocatieve therapie

Provocatief pastoraat leunt sterk op de inzichten vanuit de provocatieve therapie. In deze therapie, waarvan Frank Farrelly (VS,1931-2013) de ‘founding father’ is, is er sprake van een basishouding van liefde, humor en uitdaging. De liefde bestaat uit een warme acceptatie van zowel gedrag als uitlatingen van de ander. Vanuit het perspectief van de ander gezien, zijn beide heel verklaarbaar en logisch. Deze logica kan beaamd worden in de basishouding door innerlijk ‘ja’ te zeggen tegen de ander. Ja, misschien begrijp ik je niet helemaal, maar ja, ik weet dat wat jij zegt, voortvloeit uit je levenservaring, je positie, je denken. Dus ik zeg ja tegen wat je doet en wat je zegt. Ik sta achter je. Tegelijkertijd neem je in de basishouding ook afstand van de ander door de humor. Dit bereik je door jezelf af te vragen wat je grappig vindt aan de ander.

Deze humor is verbonden met de liefde. Daarbij denk ik aan het Duitse spreekwoord: ‘Was sich liebt, dass neckt sich’ – ‘Wie je liefhebt, plaag je.’ Het is altijd warme, vriendschappelijke humor.

Vervolgens is het laatste element van de provocatieve basishouding: de uitdaging. De ander mag zich verhouden met jou, totaal ander mens die je bent, maar ook zo dezelfde… Vaak is de uitdaging al het verwoorden van wat je grappig vindt aan de ander.

Zoals bij mij in het bovenstaande voorbeeld. In de provocatieve therapie wordt deze verwoording nog versterkt door de overdrijving, het groter maken van de spiegel, zodat deze zeker een lachspiegel wordt. Dit omdat Frank Farrelly ontdekte dat, als je aansluit bij iemands denkbeelden en deze met humor provoceert, de ander geneigd is zichzelf positief te veranderen. De verandering komt voort uit het zich verzetten tegen de provocatie.

Ik had Ben bijvoorbeeld ook ‘paus Ben’ kunnen noemen. Of juist overdreven de andere kant op: ‘baby Ben’, naar babygelovige. Als pastor kies ik ervoor om dit niet te doen, want Ben is niet bij mij in behandeling voor een laag zelfbeeld. Dit is het verschil tussen pastoraat en psychotherapie. In het pastoraat trekken we met elkaar op, mogen we elkaar steunen en sterken, maar behandelen we elkaar niet. Wat niet wegneemt dat pastoraat dat goed aansluit bij de ander altijd ook een therapeutische werking heeft. Provocatief pastoraat is daarop geen uitzondering.

‘Was sich liebt, dass neckt sich!’ – warme, vriendschappelijke humor

Liefde, humor, uitdaging en de meeste daarvan is… de liefde

De valkuil van de provocatieve benadering van mensen is een gebrek aan liefde. De humor neemt dan veel teveel afstand en wordt cynisch of passiefagressief. Het gaat om de juiste hoeveelheid gekkigheid op het juiste moment en deze is altijd ingebed in liefde voor de ander. Als je jezelf van je onvoorwaardelijke acceptatie van de ander hebt verzekerd, is het mijn ervaring dat je eigenlijk van alles kunt teruggeven aan de ander.

Het valt nooit verkeerd, omdat de ander voelt en aan jouw lichaamstaal ziet, dat je het echt goed met hem of haar meent. En mocht dat in een heel enkel geval toch niet zijn gezien door de ander, dan is dat ook geen probleem. Dan excuseer je je en herstel je zodoende de relatie. Of je vraagt wat er zo verkeerd is gevallen. Ook als er in de communicatie iets scheef ging, is wat het scheef maakte heel nuttige informatie om de ander te blijven proberen te begrijpen!

In het pastoraat is het misschien nog moeilijker om in de liefde te blijven dan in een therapeutisch gesprek. Voor dat therapeutisch gesprek is vaak betaald, er zijn duidelijke rollen, de één is patiënt, de ander therapeut. In het pastoraat zijn de rollen, de kosten en de baten en ook de verwachtingen vaak helemaal niet zo duidelijk. Mensen zijn niet te weigeren voor pastoraat en zijn ook niet op een gegeven moment ‘uitbehandeld’.

Vaak trekken we jaren met elkaar op! Daarom zijn er regelmatig ook misverstanden, kunnen we elkaar gauw kwetsen of de gesprekken heel voorzichtig en veilig houden. Dat is jammer, want we zijn geroepen om elkaar recht te doen, in vrede en vreugde in de Heilige Geest (Romeinen 14:17). Maar daar is liefde voor nodig. Wat nu als je de liefde voor de ander niet kan opbrengen? Hiervoor is een heel goede oefening, ‘Van de balk en de splinter’ genoemd.

Van de balk en de splinter

Als je een veroordelende reactie bij jezelf merkt, of irritatie en ergernis, doe dan deze oefening: Ik vind… (noem wat je irriteert en veroordeelt bij de ander) heel vervelend en dat herken ik ook bij mezelf als ik… Terwijl je dat voor jezelf uitspreekt of opschrijft, blijf je de situatie net zolang onderzoeken tot je jezelf hetzelfde ziet doen, in afgezwakte vorm of op een heel andere manier. Koester de herkenning en concentreer je op de redenen voor jouw eigen gedrag.

In het pastoraat zijn de rollen, kosten en baten en ook verwachtingen niet zo duidelijk

Jouw eigen gedrag is misschien een flauwe afspiegeling van het handelen van die ander, maar kan dezelfde wortel hebben. Nu is je irritatie in begrip veranderd en kun je de ander weer accepteren zoals zij zich voordoet. De volgende stap is er de grap van inzien en de uitdaging erbij bedenken.

Oefening baart kunst

Bovenstaande oefening kun je met elkaar doen in een pastoraal team. Vanuit de provocatieve basishouding ziet pastoraat er al heel anders uit. En in een veilige relatie, waarin de ander al weet dat je het goed met degene voorhebt, kun je ook gemakkelijk oefenen met allerlei provocatieve technieken. Deze technieken hebben allemaal tot doel het omgaan met elkaar lichter en leuker te maken én er ondertussen ook nog wat mee op te schieten. Om het met Paulus te zeggen:

‘Het belangrijkste is, dat ik een nieuw mens word van binnen, elke dag meer.’(2 Kor 4:16b BGT) Een aantal heel goed toepasbare technieken staan beschreven in mijn boek: Provocatief Pastoraat, liefde, humor, uitdaging (Skandalon 2021), bij elke boekhandel te verkrijgen. Ik gun ieder die een ander wil bijstaan meer speelsheid en verbeeldingskracht. Omdat pastoraat weliswaar een heel serieuze zaak is, maar niet ernstig behoeft te zijn. Veel plezier!

Marieke Sillevis Smitt is pastor voor en met ongedocumenteerde vluchtelingen in Utrecht en geeft vanuit haar praktijk Onverwacht Opgewekt provocatieve trainingen en workshops. Meer info: www.onverwachtopgewekt.nl

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken