Menu

None

Reactie op het boek Christus door Myriam Klinker-De Klerck

Oud dorp met kerk
(Beeld: Sammy-Sander via Pixabay)

Onder de titel “Christus” schreef Henk Bakker een mooi vervolg op zijn boek “Jezus” dat enkele jaren geleden uitkwam. Deze keer ligt het hoofdaccent op de Paulusbrieven en het Johannesevangelie. Een centrale gedachte die als een refrein door het boek wordt uitgewerkt is de sterke verwevenheid van openbaring en ervaring. De ondertitel van het boek luidt: “Hoe het geloof in Jezus zich ontwikkelde in het vroege christendom”. Bakker laat zien dat dit geloof zich ontwikkelde dwars door die verwevenheid heen, in het zich aan elkaar opschuren van Joodse en christelijke overtuigingen en heel concrete geleefde geschiedenis. Theologische uitspraken komen op uit het leven zelf en liggen daarmee in de levens van mensen verwikkeld, zo verwoordt hij het op pp. 23-24.

Boekomslag Christus van Henk Bakker

Mij werd gevraagd kort in te zoomen op de hoofdstukken 8 en 12. Beide hoofdstukken laten zich goed samen lezen in die zin dat ze het uiteengaan van Joden en christenen aan het einde van de eerste eeuw en verder voor het voetlicht brengen.

Positie van (Joodse) christenen

Als afsluitend hoofdstuk van het Paulusdeel biedt hoofdstuk 8 alvast een blik op de “geleefde christologie na Paulus” in de periode rondom het jaar 70 AD waarin de tempel van Jeruzalem werd verwoest. Het woord “geleefd” in de titel verwijst nadrukkelijk naar de hele concrete processen die christelijke geloofsuitspraken mee hebben vormgegeven. Daarmee bedoelt Bakker in dit hoofdstuk meer specifiek de toenemende provocaties tegen de Joden vanuit de Romeinse overheden. Hij beschrijft telkens de positie die (Joodse) christenen in deze setting innamen. Hij laat zien dat hun hoge christologie eigenlijk een diepe wig dreef tussen Joden en messiasbelijdende Joden maar dat deze christologie zich ook weer articuleerde door de politieke ontwikkelingen heen.

Soms formuleert hij het iets te stellig

Zo leefde de Joods-christelijke gemeenschap aan de ene kant sterk verbonden met tempel, synagoge en voorvaderlijke tradities, maar koos zij aan de andere kant duidelijk niet voor politiek engagement of verzet onder de toenemende provocaties. De figuur van Christus, hun Heer, was hierin leidend: Jezus’ standpunten ten aanzien van tempel, overheden en het Koninkrijk van God.

Joodse opstanden

Hoofdstuk 12 heet ook echt “Uiteengaan?” en bestrijkt de periode vanaf de verwoesting van de tempel tot en met de gevolgen van de Bar Kochba opstand in (132-135 AD). In het hoofdstuk focust Bakker zich op Joodse opstanden. Het christelijke spoor dat al in hoofdstuk 8 was uitgezet versterkt zich. Steeds meer wordt duidelijk hoe, ondanks nauwe contacten en een sterke verwevenheid, de ruimte voor een christelijke diversiteit binnen het Jodendom door de politieke omstandigheden moeilijk te handhaven was. In de tweede eeuw gingen figuren als Ignatius en Justinus zich in hun overtuigingen en adviezen dan ook steeds uitdrukkelijker weg bewegen van de Joodse ontstaanscontext en leefwijze.

Concrete invloed

Interessant is hoe Bakker in deze beide hoofdstukken in lijn met zijn uitgangspunt ‘van onderop’ naar de concrete invloed van de gebeurtenissen kijkt. Consequent belicht hij de rol die zij spelen bij het articuleren van christologische overtuigingen en bij het daadwerkelijk weg bewegen van de christenen uit het Jodendom. Steeds benadrukt hij hoe dit ingewikkelde proces uiteindelijk werd vormgegeven door telkens weer nieuwe historische omstandigheden.

Soms formuleert hij het iets te stellig, bijvoorbeeld waar hij in hoofdstuk 12 onderstreept dat het “niet door de boodschap zelf is gekomen, door het meerstemmige oer-evangelie, dat Joden en christenen in de loop van de eerste en tweede eeuw uit elkaar groeiden” (p.446) maar door de ingrijpende omstandigheden en politieke situaties. Eerder in hoofdstuk 8 had hij juist aangegeven dat de hoge christologie een diepe wig dreef tussen beide. Deze hoge christologie lijkt me toch verankerd in de kern van het evangelie zelf. Wat mij betreft mocht iets meer van de dialectiek tussen beide onlosmakelijk verbonden realiteiten oplichten. Maar dit komt niet in mindering op de enorme schat aan informatie die Bakker in dit boek doordacht samenbrengt en inzet in het theologiebedrijf.

Myriam Klinker-De Klerck is Universitair hoofddocent Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Utrecht.


Henk BakkerChristus. Hoe het geloof in Jezus zich ontwikkelde in het Vroege Christendom. Uitgeverij: Utrecht, KokBoekencentrum Uitgevers, 2024. 648 pp. €32,99. ISBN 9789043541657

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken