Recensie Christelijke dogmatiek

Dogmatiek als fatsoenlijk nadenken over God, mens en wereld. Met deze oneliner openen de auteurs het recent uitgekomen boek Christelijke dogmatiek. Veel recensies zijn er al over geschreven. Wat zou mijn visie op het boek hier nog voor nieuws aan kunnen toevoegen? Toch wil ik een poging wagen. De auteurs geven in hun voorwoord namelijk aan dat het boek vooral geschreven is voor studenten. Nu heb ik het boek gelezen in het kader van een studiekring met een zestal andere studenten. Het boek wil ik dan ook recenseren aan de hand van de conclusies van deze gesprekken, ook al zijn mijn eigen mening een rol blijven spelen.
Korte samenvatting
Ik zal eerst het boek kort samenvatten. Het boek bevat zestien hoofdstukken die elk een deelaspect van de dogmatiek behandelen. Na het definiëren wat dogmatiek nu precies is (hoofdstuk 1) en waarom het christelijk geloof nu zo belangrijk is (hoofdstuk 2) laten de auteurs hun dogmatiek beginnen met een hoofdstuk over de Drie-enige God (hoofdstuk 3). Deze Drie-eenheid is volgens de schrijvers de kern van de dogmatiek, en dit trinitarisch beginsel wordt daarom gebruikt als leidraad voor de indeling van het boek. De hoofdstukken 4 tot 9 hebben daarom betrekking tot God de Vader en gaan respectievelijk over wie God is (hoofdstuk 4), hoe we God kunnen kennen (hoofdstuk 5), de schepping (hoofdstuk 6), het mensbeeld (hoofdstuk 7), zonde en kwaad (hoofdstuk 8) en als laatste Israël en het verbond (hoofdstuk 9). Daarna volgen twee hoofdstukken over God de Zoon, namelijk over de vraag wie Jezus is (hoofdstuk 10) en wat Hij heeft gedaan (hoofdstuk 11). Ten slotte volgen de onderwerpen die gerelateerd zijn aan God de Heilige Geest: de werkingen van de Heilige Geest (hoofdstuk 12), de Bijbel (hoofdstuk 13), kerk, sacrament en ambt (hoofdstuk 14), vernieuwing van de mens (hoofdstuk 15), om te eindigen met de behandeling van de vraag over de toekomende dingen (hoofdstuk 16).
Verwachtingen
Dan wil ik nu ingaan op de motieven van de auteurs om het boek te schrijven. Hun bedoeling was niet om een gehele dogmatiek te schrijven, maar slechts een inleiding, zoals de ondertitel luidt. De keuze voor de titel ‘Christelijke dogmatiek’ heeft ook betekenis. Het woord ‘Christelijk’ wordt gebruikt om aan te duiden dat ze schrijven voor de gehele christelijke geloofsgemeenschap. En ‘dogmatiek’ wordt gebruikt om aan te duiden dat er verplichtingen zijn ten opzichte van de bemoeienis van God in het verleden. Verder suggereren ze om de inhoud te typeren ‘als loyale orthodoxie’, dus ze sluiten zich aan bij de leertraditie der eeuwen maar hebben tegelijk een open houding naar andere visies.
De auteurs hebben meerdere lezersdoelgroepen op het oog. In eerste instantie mikken ze op theologiestudenten, maar ze geven zelf aan dat ze het ook geschreven hebben voor iedereen die geïnteresseerd in theologie. Tot slot schrijven ze dat ze met hun werk ook een apologetische bijdrage willen leveren.
De verwachtingen die ik had van het boek zijn waargemaakt. Voor degene die in theologie zijn geïnteresseerd is het erg interessant om te lezen. Het boek leest prettig weg. Ik heb er veel van geleerd, vooral ook over de historische ontwikkeling van dogma’s. Mensen die geïnteresseerd zijn in theologie om wat voor reden dan ook hebben er zeker wat aan.
Plus- en minpunten
Dan wil ik nu de conclusies van onze studiekring behandelen, namelijk wat goed en minder goed is. De grootste waarde van het boek is dat het een prachtig overzicht geeft van de historische ontwikkeling van belangrijke dogma’s van het christelijk geloof. Daarnaast worden ook de actuele discussies over dogma’s beschreven. Het overzicht is compleet ondanks dat vaak alleen hoofdlijnen beschreven worden.
Een ander pluspunt is dat het boek recent is. Dogmatieken gaan vaak lang mee en missen daarom wel eens de nieuwste ontwikkelingen. Aan de andere kant zal het boek over dertig jaar ook niet meer helemaal recent zijn.
Het laatste pluspunt is dat door het ingaan op de voors en tegens van dogma’s, het boek ongedwongen over komt. Onbevangen worden alle argumenten op een rij gezet, en altijd wordt er gekozen aan de hand van deze argumenten. In combinatie met het overzicht maakt deze ongekunsteldheid het boek erg compleet.
Het belangrijkste minpunt van het boek is dat het bijna nooit vertelt hoe het nu wel zit. Zo wordt er heel vaak het midden gekozen van twee of meer visies, maar de vraag wat dit nu concreet betekent blijft dan weer onbeantwoord. Nu is het wel begrijpelijk, want er zijn niet altijd duidelijke antwoorden op dogmatische vragen. Toch vind ik het een gemis, niet in het minst in apologetisch opzicht.
Een andere tekortkoming is dat het boek niet altijd even consequent is. Zo wordt in paragraaf 6.4 de zeegod Rahab geïntroduceerd om aan te tonen dat de schepping een verlossingswerk was. Rahab is afkomstig uit het contemporaine wereldbeeld van het Oude Testament. Maar vervolgens wordt in paragraaf 6.5 een schepping van zes dagen verworpen omdat ditzelfde wereldbeeld van het Oude Testament niet meer overeenstemt met de onze.
De laatste opmerking gaat over het taalgebruik in het boek. Er staan veel prachtige volzinnen met veel theologische en filosofische termen. Ondanks dat ze meestal gemakkelijk weglezen, is het wel eens moeilijk om duidelijk te krijgen wat er nu precies bedoeld. Soms kom je een zin tegen waarvan het taalgebruikt vloekt met de rest van de paragraaf. Ook worden er een aantal keer te simpele verduidelijkingen gemaakt, waardoor de moeilijkheidsgraad van de tekst fluctueert. Dit komt de leesbaarheid niet ten goede.
Conclusie
Tot slot. Ik vond het boek erg interessant om te lezen. Vooral het overzicht van de dogma’s in het verleden en heden sprak mij erg aan. De verwachting die het boek heeft gewekt is zeker waargemaakt. Aan de andere kant is het boek geen aanrader voor degene die niet in theologie is geïnteresseerd of voor iemand die nog niet thuis is in de theologie. Dan is het boek te moeilijk. Dat neemt niet weg dat de auteurs goed werk hebben geleverd. Het boek leest prettig weg, ook al struikel je soms over de hoeveelheid van ingewikkelde termen en woordgebruik dat niet op zijn plaats is. Ondanks kleine minpunten vond ik het boek razend interessant en ik heb er zeker geen spijt van dat ik deze pil van 700 bladzijden heb uitgelezen.
Bert Lobbezoo
Deze recensie is met toestemming overgenomen uit Open Kaart, orgaan van Johannes Calvijn Dispuut der C.F.S.R. Delft.
”Christelijke dogmatiek”, dr. G. van den Brink en dr. C. van der Kooi; uitg. Boekencentrum, Zoetermeer, 2012; ISBN 978 90 239 2606 1; 722 blz.; € 65,-