Rituelen

‘Vertel het mij en ik zal het vergeten. Laat het mij zien en ik zal het mij herinneren. Betrek mij erin en ik zal het begrijpen.’

Dit Chinese spreekwoord, dat toegeschreven wordt aan Confucius, een filosoof die rond 550 voor Christus leefde in China, legt in één enkele zin het belang van rituelen uit. Rituelen betrekken je bij wat er gebeurt: je bent niet enkel luisteraar, of toeschouwer, maar wordt deelnemer. Deelgenoot worden is van groot belang om datgene wat er zich afspeelt te begrijpen en je eigen te maken.

Het belang van rituelen

Rituelen zijn eenvoudige handelingen die op een of andere manier een symbolische betekenis met zich mee dragen. Rituelen benadrukken de betekenis van dat moment, een relatie of een bepaalde gebeurtenis. Het ritueel behoeft geen uitleg, als vanzelf is duidelijk wat er bedoeld, gevierd, gevoeld wordt. Bekende voorbeelden van rituelen zijn kaarsjes uitblazen bij een verjaardag, of beschuit met muisjes eten bij een geboorte. Maar ook in het leven van alledag zitten tal van rituelen, vaak rondom de dagelijks terugkerende momenten, zoals maaltijden en bedtijd: een rondje hardlopen voor het ontbijt, een kop koffie drinken bij het lezen van de krant of tijdens het kijken naar het journaal, het voorlezen van een (klein)kind voor het slapengaan…

Zo heeft ieder zijn eigen rituelen, waarvan veel rituelen rondom de maaltijd, het naar bed gaan of hoogtijdagen vaak van generatie op generatie worden doorgegeven. Als een ritueel plotseling doorbroken wordt, zou je dat opvallen. Het kan je zelfs uit balans brengen.

Rituelen zijn herkenbaar, geven houvast en structuur aan het leven en kunnen helpen om belangrijke (overgangs)momenten te markeren en te duiden. Ze zijn niet star, maar laten zich goed aanpassen in de eigen situatie, tijd en plaats en kunnen dus ook in de loop der jaren veranderen, of gewoon verdwijnen. Vaak gebeurt dit na een overgang: je groeit uit een ritueel, omdat je kind naar (de middelbare) school gaat, er iets verandert in de gezinssituatie (geboorte, scheiding, overlijden) of omdat de omgeving verandert (verhuizing). Rituelen staan niet op zichzelf, maar krijgen betekenis als de inhoud van een ritueel (bijvoorbeeld bijbellezen, het doorgeven en delen van het geloof) en de uitvoering ervan (gezamenlijk, hardop lezend, na het eten) hand in hand gaan. Dit vaste moment van bijbellezen is een ritueel en wordt anders ervaren dan het moment dat men alleen, in stilte, uit de Bijbel leest.

De waarde van rituelen Rituelen

Ritulen zijn om meerdere redenen van grote waarde in ons bestaan.

• Rituelen helpen ons om datgene wat we niet in taal, beeld of muziek kunnen vatten, wél zichtbaar en tastbaar te maken. Juist op momenten in ons leven die ons raken, tijdens hoogte-én dieptepunten, zoeken we naar houvast. Niet alles is rationeel te verklaren of te begrijpen. Juist als woorden tekort schieten en we houvast zoeken kan een ritueel (een handeling, gebaar of vaste tekst) veelzeggend zijn. Het heeft in zichzelf wat te zeggen, zonder dat er daadwerkelijk woorden aan gegeven worden en laat ruimte voor mysterie en verwondering, voor de eigen ervaring.

• Rituelen verbinden ons met de mensen om ons heen, met de geloofstraditie waarin we staan, met ons verleden waarmee we ons verbonden weten of met de toekomst waarop we hopen. Rituelen kunnen we samen met anderen vieren, met mensen met wie we het leven, ons verleden, de hoop of de traditie delen.

• Rituelen geven waarden en betekenis door. Of het nu het uitzwaaien is van een kind dat naar school gaat, of het bijbellezen na het avondeten -ze maken ons ontvankelijk voor wat van waarde is in het leven, wat aandacht en zorg behoeft.

Rituelen in de Bijbel

De Bijbel staat vol met rituelen. In het Oude Testament lezen we over tal van rituelen die de mensen helpen om de relatie met God te vieren en te beleven, in het leven van alledag en rondom hoogtijdagen. Dit zijn de rituelen die vaak uitgebreid beschreven staan in Exodus en Leviticus, rituelen rondom het vieren van de sabbat, het dagelijkse gebed, de omgang met de Torah, gebruiken rondom feestdagen en vaste handelingen in de tempel en bij offerdiensten.

In het Nieuwe Testament horen we over rituelen, die we als christenen ook herkennen en eigen hebben gemaakt. Rituelen die een plek hebben gekregen in de eredienst en in het dagelijks leven en die je helpen om je te verbinden met God, Jezus en Zijn gemeente.

Rituelen die we kennen zijn het avondmaal (Luc. 22:19-20) en de doop (Mat. 28:19-20), maar ook ons bidden en zingen (Jak. 5:13).

Rituelen en geloof

Veel mensen gebruiken, bewust en onbewust, godsdienstige rituelen, of ‘geloofsrituelen’. Deze hebben ze veelal meegekregen van hun ouders, die ermee geholpen zijn om hun geloof in God aan het kind door te geven. Ze helpen ook de kinderen om zich dat geloof eigen te maken, het te leren kennen, oefenen, ervaren en begrijpen. Bekende geloofsrituelen zijn de kerkgang, het vieren van het avondmaal en het feest van de doop. Dit zijn rituelen die je te midden van de kerkgemeenschap beleeft. Ook thuis zijn er tal van geloofsrituelen: het bidden voor het eten, het zingen van een zegenliedje voor het slapen gaan, het samen bijbellezen, het branden van de doopkaars op je doopdag, of het vieren van (kerkelijke) feesten. Een geloofsritueel onderscheidt zich van een ‘gewoon’ ritueel, omdat het God present stelt. Je kunt gewoon een kaars aansteken voor de gezelligheid, maar het elke zondag aansteken van adventskaarsen in de tijd voor Kerst verwijst naar het komende feest van de geboorte van Jezus, van het licht in de wereld. Ook in de liturgie voor de eredienst zien we veel geloofsrituelen. Doop en avondmaal, de paaskaars die wordt ontstoken, de zegenbede die uitgesproken wordt aan het einde van de dienst…

Een rijke bron

Geloofsrituelen worden gevormd uit handelingen en symbooltaal die we nergens anders horen of zien. De zegenbede die kinderen meekrijgen aan het einde van de kerkdienst, het vouwen van de handen bij het gebed, het brood bij het avondmaal als symbool voor het lichaam van Jezus, het aanspreken van God als vader… Mensen raken snel met deze handelingen en symbooltaal vertrouwd, omdat rituelen zo eenvoudig zijn, vaak herhaald worden én we eraan mee kunnen doen. Het geeft mensen een ervaring om blijvend uit te putten.

De woorden, handelingen en liederen worden in de loop der tijd ‘eigen’. Zo vertelde een twintiger eens dat de woorden van de Apostolische Geloofsbelijdenis pas tot haar doordrongen in het jaar dat ze belijdenis ging doen. Ze zong hem altijd uit haar hoofd mee, zonder stil te staan bij de woorden. De melodie en de herinnering aan het samen met haar ouders naar de kerk gaan raakten haar. De betékenis van de woorden drong pas door toen ze ruimte maakte om stil te staan bij haar geloof, te zoeken naar de plek van God in haar leven. ■