Basis

Pastoraat bij rouw en verlies – basisinformatie 1: wat is rouw?

Waarover mensen kunnen rouwen

Iedereen maakt verliezen mee in zijn/haar leven. Als pastor, als bezoeker namens de kerk en als medemensen hebben we te maken met mensen die verliezen hebben geleden en daar nog steeds aan lijden. Rouw komt voort uit een verlies. Er zijn veel ‘soorten’ verliezen in een mensenleven.

Verlies van mensen

Vaak denken we bij verliezen het eerst aan het overlijden van dierbare mensen. Maar verlies van huisdieren kan ook rouw geven. Dat verlies kan komen door het overlijden van het dier of omdat het ‘weg moet’ omdat iemand er niet meer voor kan zorgen. Je kunt ook mensen verliezen aan het leven: echtscheiding, ruzie, verwijdering enzovoort.

Materiële verliezen

Er zijn materiële verliezen: woning (door verhuizen of door brand), inkomen, spullen door diefstal enzovoort. En ook verlies van een kerkgebouw dat gaat sluiten en daarmee het verlies van een gemeente, van contacten.

Verlies van mogelijkheden

Er is verlies van gezondheid en daarmee verlies van mogelijkheden.

Verlies van idealen

En er zijn verliezen van idealen of niet vervulde wensen. Het niet kunnen krijgen van kinderen of vinden van een levenspartner kan ook een verlies zijn. Je hebt het nooit gehad, maar had het wel graag willen hebben en daarmee heb je ook verloren. Daar kunnen mensen een leven lang over rouwen.

In het boek Als ouderen rouwen. Oudere mensen helpen bij verlies van Marie-Christine Adriaensen, staan zeven rubrieken met verliezen:

Fysiek verlies

verlies van gezondheid
verlies van onafhankelijkheid – in activiteiten van het dagelijks leven
verlies van seksualiteit
verlies van capaciteit – kracht en fysieke mogelijkheden
verlies van mobiliteit

Psychisch verlies

verlies van controle – onzekerheid, onveiligheid
verlies van autonomie – afhankelijkheid, hulpbehoevendheid, hulpeloosheid
verlies van eigenwaarde
verlies van geborgenheid – begrip van anderen
verlies van idealen – wensen, verwachtingen, motivatie

Sociaal verlies

verlies van engagement – productiviteit, succes, prestige
verlies van saamhorigheid – tot een groep behoren
verlies van rolpatronen – sociaal, maatschappelijk
verlies van contacten
verlies van vrienden – collega’s, kennissen, verwanten

Spiritueel verlies

verlies van objectieven – zelfverwezenlijking
verlies van perspectieven – toekomstige realisaties
verlies van zelfbeeld – waardering, respect
verlies van betekenis – zingeving
verlies van waarden

Cognitief verlies

verlies van communicatie – moeilijkheden om zich te uiten
verlies van geheugen – korte termijn, lange termijn, gebeurtenissen
verlies van memorie – verwarring
verlies van denken – problemen oplossen, abstracties maken
verlies van leervermogen

Praktisch verlies

verlies van middelen – financieel, goederen
verlies van vaardigheden
verlies van huisvesting – woning, woonomgeving
verlies van bezigheden – activiteiten, hobby’s
verlies van mobiliteit

Persoonlijk verlies

onverwerkt verlies (vernederingen, verdringing)
verlies van activiteiten – beroepsbezigheden, hobby’s
verlies van gezin en familie (door de dood)
verlies van interesse – behoefte, belangen, motivatie
verlies van ambitie

Primaire en secundaire rouw

Een verlies kan nog een ander verlies tot gevolg hebben. En dan is er dubbele rouw. Bijvoorbeeld iemand verliest haar man. Dat is het eerste verlies, het primaire verlies. Doordat ze zelf geen auto kan rijden (dat deed haar man) is ze nu niet meer zo mobiel en kan minder vaak naar mensen toe. Daardoor verliest ze contacten. Dat verlies is secundair. Of: iemand verliest werk, een dagbesteding, en daarmee contact met collega’s en inkomen.
Eén gebeurtenis kan dus meer rouw geven.

Wat is rouw?

Dat mensen met verliezen te maken hebben is onderdeel van het leven; de kunst/de uitdaging/opdracht is hoe je er mee om gaat.

Rouw is de andere zijde van liefde.

Verlies is niet iets wat we moeten oplossen, het maakt deel uit van ons leven.

Circa 90% van de mensen kan met verlies omgaan, weet (goed) te rouwen; maar een klein deel heeft problemen met rouwen.

Een echt ‘probleem’ kan zijn wat de omgeving rouwenden ‘voorschrijft’: is het nou nog niet over, loop je daar nog steeds mee? Bijvoorbeeld wat iemand zei in een tv-programma: ‘Pa is nu al een half jaar dood, die foto kan je nu wel weghalen en op zoek gaan naar een ander.’ Ieder mens heeft een eigen rouwproces. Denk aan Rachel (Matteüs 2 vers 18): Troost me niet! Mag ik alsjeblieft ‘even’ rouwen en verdriet hebben! En dat ‘even’ is voor ieder mens anders.

Wie ouders verliest, verliest het verleden
Wie een partner verliest, verliest het heden
Wie een kind verliest, verliest de toekomst

Wie ouders verliest, heet een wees
Wie een partner verliest heet weduwe of weduwnaar
Voor ouders die een kind hebben verloren, is geen naam

Rouw heeft met drie zaken te maken:

Impact

Het ene verlies heeft meer gevolgen dan het andere. Of het is veel heftiger (al is het natuurlijk niet de bedoeling om verliezen met elkaar te vergelijken). En de personen die iets of iemand verliezen verschillen. Voorbeelden:

Emigratie vanwege de liefde/een wereldbaan. Of: moeten vluchten omdat je huis er niet meer is.
Oma van 93 slaapt rustig in. Of: je broer en schoonzus komen met hun kinderen om bij de MH17-ramp.
Natuurlijke dood. Of: zelfmoord.
Werk verliezen door een reorganisatie samen met veel collega’s. Of: weggepest worden of de veranderingen op het werk niet bij kunnen benen.

Coping

De manier waarop mensen met problemen/situaties omgaan. Voorbeeld: openstaan voor hulp; kunnen praten over het verlies. Of: werken/doen om zo het verlies te verwerken.

Support

De steun die er is. Voorbeeld: wel of geen netwerk van mensen om je heen hebben.