Shiva zitten, en opstaan
De dood is een scheidslijn. Een transitie. Ook als je op latere leeftijd je nog veel oudere ouders verliest word je ineens van ‘kind van’ alleen nog (groot)ouder. Je bent nu zelf de oudere generatie.
Al waren de rollen al omgedraaid toen je voor je bejaarde ouders ging zorgen in plaats van dat zij zorgden voor hun kind, nu sta je zelf op de bovenste sport van de ladder. Dat doet pijn. Dat moet wennen. Na een ziekbed of plotseling overlijden van je ouder volgt het afscheid. Na de begrafenis komen mensen condoleren, je krijgt mails, brieven, telefoontjes. Je hebt een rituele scheur in je bovenkleding.
Het is een transitie van kind naar wees. En daarna? Vaak volgt een zwart gat. Maar in de Joodse gemeenschap volgt na de begrafenis een shiva. Zeven (shiva, 7) dagen zit de rouwende samen met broers en zussen op lage stoelen, op pantoffels, want je verlaat het huis niet.
De mensen van de gemeenschap, je synagoge, buren, familie en bekenden, brengen eten, je rouwt en hoeft niet te koken. Ze komen zwijgend binnen. Jij bent degene die begint te praten, jij bepaalt het gesprek. Dat gaat meestal over je overleden vader of moeder. Je laat foto’s zien, men vertelt elkaar anekdotes, je kunt je verhaal kwijt, zeven dagen lang.
Als de bezoekers weg gaan spreken ze de rituele zin: “Moge de Eeuwige je troosten te midden van hen die treuren om Zion en Jeruzalem”. Bij de deur staan collectebussen voor goede doelen, want volgens een oud verhaal redt liefdadigheid van de dood.
’s Avonds schep je eventueel een luchtje in de tuin. Na die zeven dagen shiva ‘sta je op’, zoals de uitdrukking luidt. Je herneemt je gewone leven, je werk, in een lichtere rouw tot 30 dagen zijn verstreken. Dan rouw je een vol jaar. Daarna zeg je nog elk jaar op de sterfdag het speciale kaddisjgebed in de gemeenschap, de synagoge, en steekt een lichtje aan. Want je ouders zijn nooit weg.
Mijn hoogbejaarde ouders stierven kortgeleden, binnen een jaar na elkaar. Mijn moeder volgde mijn vader, ze kwijnde letterlijk weg na zijn dood. Een klassieke shiva was door de coronamaatregelen onmogelijk. Veel mensen die ik ken, wonen verspreid over de aardbol.
Mijn gemeente, mijn synagoge in Berlijn, weet dat en heeft voor mij een shiva georganiseerd via Zoom, zoals tegenwoordig bijna alles via Zoom gaat. Nu kwamen de mensen anderhalf uur mijn huiskamer binnen en niet een week. Maar ze kwamen van oost en west, van vier continenten en diverse landen, en ze hebben mij getroost. Ik voelde mij zoveel lichter na deze Zoom waarin ik ook wat van onze familiegeschiedenis heb verteld.
Als je zelf te moe bent om te lopen ondersteunt de gemeente je en maakt de transitie lichter. Nu ga ik een kaddisjgebed schilderen voor mijn ouders, als op deze afbeelding. Ik ben opgestaan van mijn shiva en ga zitten voor een kaddisj. De gemeenschap heeft mijn transitie lichter gemaakt.
Shoshannah Brombacher studeerde Semitische taal- en letterkunde in Leiden en promoveerde op de sefardische gemeente in Amsterdam. Ze woonde in Jeruzalem, New York en (nu weer) in Berlijn. Zij is auteur, kunstenaar en maggidah en houdt zich veel bezig met het chassidisme.