Terug naar de basis
De heer K. de Vries werkt als creatief en innovatief begeleider aan veranderingsprocessen bij personen en organisaties. Hij is als docent verbonden aan diverse managementopleidingen van de Hanzehogeschool Groningen.
De populaire band Coldplay gaat in hun song ‘The Scientist’ (op het album ‘A Rush Of Blood To The Head’) in op de vervreemding die ontstaat als mensen hun basis loslaten en langs elkaar heen leven. De tekst gaat over het terugvinden van het inzicht dat het niet draait om de steeds verdergaande ‘vooruitgang’, maar om terug te keren naar waar het begon. Een moeilijke opgave om terug te keren naar de basis en daarbij te blijven. In wezen gaat het hier om spiritualiteit.
Echte spiritualiteit laten we zien in onze activiteiten, in ons dagelijks handelen. Spiritualiteit komt daarmee ook naar voren in hoe we ons werk doen en bijvoorbeeld leiding geven: Zijn de dagelijkse activiteiten in ons werk en leven in overeenstemming met onze basisfilosofie, onze waarden? Er is sprake van spiritueel leiderschap als in alles wat er aan activiteiten ontplooid wordt, de basisfilosofie van de organisatie en haar leiders te herkennen is. Als er geen relatie is tussen het dagelijks handelen in onze organisatie en onze basisfilosofie of waarden dan is de spiritualiteit alleen nog maar theorie. Bij spiritueel leiderschap gaat het erom dat we ons in ons leven en onze organisatie verdiepen. Het is een proces waarin we terugkeren naar onze basis. Een persoonlijk groeiproces, een intens en vaak met crises gepaard gaand proces. Dit geldt zowel voor personen als voor organisaties, die echt verbinding willen maken met hun basiswaarden.
Moderne Devotie vraagt om een terugkeer naar de basis
De Moderne Devotie heeft als beweging binnen de middeleeuwse Rooms Katholieke Kerk de oproep om terug te gaan naar de basis uitgedragen en voorgeleefd. De praktijk van de toenmalige kerk stond ver af van waar het bij de eerste christenen om draaide: een geloof van eenvoud, soberheid, trouw, gemeenschap, toewijding en navolging van Christus. Voor de modern devoten had de uitspraak van Jezus: ‘Wie mij volgt, loopt nooit meer in de duisternis’ vergaande consequenties voor iedereen die deze uitnodiging (want dat is het) wil aannemen. Het is een uitnodiging om de levensstijl en/of leiderschapsstijl van Jezus na te volgen en te ontdekken wat het betekent om los te komen van alles wat ons daarvan afhoudt. Voor hen betekende dat: oog voor de samenleving en zorg voor de kwetsbaren in die samenleving. Moderne Devotie is daarmee eigentijdse spiritualiteit, een eigentijdse manier van geloof en toewijding. In deze spiritualiteit mag iedereen zich de vragen stellen: wat zijn mijn wortels, waaruit put ik en wat is mijn basis?

Identiteit belangrijker dan spullen
Hiermee sluit de Moderne Devotie goed aan bij moderne managementtheorieën, die stellen dat je als manager moet beginnen met de waaromvraag in plaats van met de vraag naar de resultaten. Waarom men iets onderneemt is een boeiender en aansprekender verhaal dan een verhaal over resultaten of spullen die je bedrijf levert. De waaromvraag is de vraag naar de wortels, naar de basis van de organisatie of het bedrijf. De waaromvraag gaat over de basisfilosofie achter de organisatie en over de basisfilosofie van de leider in de organisatie.
Het bovenstaande nog eens overdenkend komt de vraag op: wat was er nu eerst? Sluit de Moderne Devotie goed aan bij de managementtheorie of is het net andersom? Maakt de moderne managementtheorie nu juist gebruik van oude principes die bij de opkomst van de Moderne Devotie ook al speelden? Zoals het principe dat je als mens het verlangen hebt om te worden wie je ten diepste bent. Misschien dat daarom de waaromverhalen ons zo aanspreken, ze geven zicht op wie de persoon of organisatie achter het verhaal is. Ze zijn authentiek en zeggen iets over de identiteit van die persoon of organisatie. En identiteit zegt meer dan resultaten en spullen.
Worden wie je bent
Daarom is het zo mooi om te zien dat de steden Deventer en Zwolle een verdrag hebben ondertekend waarin ze beloven de herbeleving van de Moderne Devotie in heden en toekomst op alle gebieden in de samenleving te ondersteunen. Een mooi voorbeeld, niet omdat het de Moderne Devotie betreft, maar omdat het iets zegt over hun verhaal als stad, het zegt iets over hun identiteit. Daarmee kunnen ze hun identiteit laten zien en krijgt het betekenis voor anderen.
Aan de andere kant is de discussie over de beloning van topmensen in het bedrijfsleven een voorbeeld van hoe het kan gaan als de organisatie los komt te staan van de eigen identiteit. Indien het voor bijvoorbeeld een bank niet meer duidelijk is waarom het als bank is opgericht, is het niet vreemd dat de aandacht uitgaat naar resultaten en geld.
Toen in de Middeleeuwen de Rooms Katholieke Kerk in haar activiteiten in niets meer leek op de eerste christengemeente werd zij er door eigen mensen op aangesproken en ontstond de Moderne Devotie. Al deze voorbeelden gaan in wezen over worden wie je bent. We hebben als mens en organisatie blijkbaar de neiging om af te dwalen van wie we ten diepste zijn en moeten er steeds weer aan herinnerd worden wie we ook al weer waren.
Navolging
Eigentijdse spiritualiteit gaat daarmee over worden wie je bent en is in wezen al heel oud. Het is een diep verlangen dat in veel religies naar voren komt. Het mooie van de Moderne Devotie is dat ze dit verlangen zo concreet hebben ingevuld.
Dat kan de hedendaagse manager of ondernemer leren van de Moderne Devotie: je basisfilosofie moet te herkennen zijn in je handelen en het handelen van je organisatie. Dan ben je niet alleen duidelijk, maar ook aantrekkelijk voor mensen die zich tot diezelfde waarden aangetrokken voelen. Je basisfilosofie is datgene waardoor je ten diepste in je hart geraakt bent, waarin je gelooft. Die basisfilosofie tot uiting laten komen in al je persoonlijke acties en de activiteiten van je organisatie, dát is waar het om gaat.
Kortom, als je leiderschap vanuit spiritualiteit echt wilt begrijpen en ervaren, zul je de verbinding moeten maken tussen je basisfilosofie (bijvoorbeeld Christus volgen) en je acties in het dagelijks handelen. Dit klinkt logisch, maar tegelijk is het maken van zo’n verbinding tussen onze basisfilosofie en onze acties de moeilijkste opgave van management en persoonlijk leiderschap. Niet alleen voor leiders of mensen die Jezus navolgen; welke basisfilosofie we ook nastreven, het zal in de acties zichtbaar gemaakt moeten worden.
Leidinggeven aan jezelf
In termen van management of leiderschap: er zal verbinding moeten komen tussen basisfilosofie – betekenis/ambitie – strategie – doelstellingen – acties. In onze ambitie geven we betekenis aan onze basisfilosofie, in de strategie moeten de betekenis/ ambitie én de basisfilosofie zichtbaar zijn, in de doelstellingen moeten de strategie, betekenis/ambitie én de basisfilosofie zichtbaar worden, enzovoort, totdat in de acties duidelijk aanwijsbaar wordt vanuit welke basisfilosofie die acties worden ondernomen. Alleen dan is er sprake van een aanwijsbare bron waaruit wij putten.
Soms zit de basisfilosofie in een duidelijke stelregel, zoals ‘Heb de ander lief als jezelf’. Hieraan kun je betekenis geven door anderen te benaderen vanuit echte nieuwsgierigheid en zonder oordeel vooraf. Maar ook het betekenis geven aan de basisfilosofie ‘Evenwicht tussen carrière en gezin’ kan tot de ambitie leiden om je werk te laten aansluiten bij de ontwikkelfasen van je gezin. Het doel kan dan zijn om met jonge kinderen ’s avonds thuis nog wat werken, zodat je er ’s middags voor je kinderen bent. Het concreet regelen van dit ’s avonds thuis werken om er in de middagen voor de kinderen te zijn, is dan je strategie en het wordt zichtbaar door er ’s middags ook echt voor je kinderen te zijn.
Het is maar een voorbeeld van de lijn van basisfilosofie naar acties en zeker niet op een ieder van toepas sing. Wel maakt het direct de valkuilen zichtbaar: bij drukte op het werk komt het al snel onder druk te staan en zijn we geneigd om in de middag toch nog even wat werk te doen.
De duurzame wijsheid van Prediker
De dagelijkse beslommeringen en drukte houden ons op deze manier vaak af van waar het werkelijk om gaat. We hebben de neiging onze prioriteiten op de voortgang te richten en willen het liever niet toegeven; maar we worden vaak gestuurd door wat wij denken dat onze omgeving van ons wil. De wijze Prediker brengt ons hier weer terug naar de basis met de uitspraak: ‘Lucht en leegte, alles is leegte’. Dit betekent: alles is inhoudsloos, gaat nergens over, behalve als het verbinding heeft met onze basisfilosofie. Voor christenen kan het hier gaan om God liefhebben en Hem volgen, maar het geldt in wezen voor iedereen. Als de dingen die je doet geen verbinding hebben met wat je werkelijk nastreeft (je basisfilosofie), wat heeft het dan voor waarde? De hoogste wijsheid is dan ook: afzien van datgene wat je van je basisfilosofie afhoudt en streven naar een leven, organisatie en/of leiderschap volgens de betekenis van je basisfilosofie. Daar doe je je uiterste best voor.
Volgens Prediker heeft het dan ook geen zin rijk te willen worden, nog meer winst te maken, want het is niet duurzaam, maar alleen voor nu even. Voor hem is het inhoudsloos om bezig te zijn met zaken die er in wezen niet toe doen. Als mens en leider word je daar niet beter van. Het dient nergens toe om te streven naar een economisch florerende organisatie, terwijl je je niet druk maakt of je het ook goed doet, dat wil zeggen dat het bijdraagt aan je basisfilosofie en de betekenis daarvan. Het gaat gewoon niet werken, de organisatie wordt niet echt duurzaam als het geen verbinding heeft met zaken die blijvend zijn. Terug naar de basis – denken vanuit duurzaamheid – is daarmee van alle tijden.