Theologische filmclub: Barbie en de zin van het leven

Onlangs vond de derde avond van de Theologische Filmclub plaats. Met dit keer op het witte doek: Barbie. Theoloog Tabitha van Krimpen gaf een lezing en herkent in Barbie veel theologische en filosofische thema’s: de schepping, de zondeval, de dood, depressie en de eeuwige jeugd. De film blijkt verrassend diepgaand en aan te zetten tot reflectie over de zin van het leven. Lees hieronder haar analyse van deze roze kaskraker.

Let op: dit artikel bevat spoilers!

Toen de Barbiefilm in de zomer van 2023 verscheen, was het meteen een succes. Tijdens de regenachtige vakantieweken haastten velen zich naar de bioscoop om niet alleen Oppenheimer, maar ook Barbie te zien. De film verbrak meerdere records waaronder Greta Gerwig die als eerste vrouwelijke regisseur met Barbie een film maakte die meer dan een miljard dollar opbracht.

Tussen al die bioscoopbezoekers zaten ook ouders met hun met Barbies spelende dochters, die er vervolgens achter kwamen dat de film niet voor hun kroost geschikt bleek. Alle popperige outfits, roze decors en vrolijke liedjes ten spijt, de film snijdt verrassend diepgaande en ook theologische thema’s aan, om zo twintigers en dertigers tot reflectie aan te zetten.

Ook ikzelf was geraakt, zelfs de keren dat ik de film opnieuw keek, en telkens trof het me wat voor emotionele film Barbie eigenlijk is. Om dieper af te steken naar de betekenis van de Barbiefilm en waar dit raakt aan zingeving en theologie, zal ik eerst ingaan op de film in het algemeen, om vervolgens een aantal scènes uit te lichten die mij in het bijzonder troffen en de kern van de boodschap van de film raken.

Over Greta Gerwig en de Barbiefilm

De Barbiefilm, met in de hoofdrol Margot Robbie als Barbie en de geweldige Ryan Gosling als Ken, is geregisseerd door Greta Gerwig. Relevant is dat ze naast Engels ook Filosofie studeerde. Ze debuteerde met Lady Bird (2017), een autobiografische ‘coming-of-age’ film over een meisje aan de katholieke middelbare school ‘Immaculate Heart’. Religie en filosofie zijn dus geen onbekende thema’s voor Gerwig en momenteel werkt ze voor Netflix aan een nieuwe verfilming van de Narnia-boeken van C.S. Lewis (verschijning najaar 2026).

Ook bij het maken van de Barbiefilm speelt haar achtergrond mee. In een Vogue-interview zei Margot Robbie dat Greta een abstract gedicht schreef over Barbie, dat volgens Gerwig ‘overeenkomsten vertoont met de apostolische geloofsbelijdenis’. De inhoud van het gedicht is onbekend, maar het is een opvallend gegeven.

De schepping

Genoeg over randzaken, tijd om de inhoud in te duiken. De film opent met een zwart scherm, het geluid van wind en vervolgens zien we een ‘woeste en ledige aarde’. Dan klinkt de stem van Helen Mirren: “Since the beginning of time, since the first little girl ever existed, there have been dolls.” Het is niet moeilijk om er Genesis 1:1 in terug te horen: “In het begin schiep God de hemel en de aarde.” Op een gegeven moment verschijnt Margot Robbie als Barbie, in het badpak dat de allereerste Barbiepop ook droeg. De muziek van ‘Also Sprach Zarathustra’, van Richard Strauss klinkt en kondigt Barbie groots aan, als profeet, zou je kunnen zeggen, gezien de verwijzing naar Friedrich Nietzches gelijknamige boek.

De film opent met een zwart scherm, het geluid van wind en vervolgens zien we een ‘woeste en ledige aarde’

(Im)perfectie en zondeval

Na deze scène krijgen we een inkijkje in de wereld waarin alle Barbies ‘Barbie’ heten en alle Kens ‘Ken’. We zien de ‘morning routine’ van Barbie en haar perfecte leventje: ‘Barbie has a great day every day, but Ken only has a great day if Barbie looks at him.’ Toch komen er al snel barsten in haar smetteloze bestaan en tijdens een feestje zegt Barbie ineens: ‘Do you ever think about dying?’ Ze krijgt gedachten aan de dood en platvoeten. ‘Weird Barbie’ weet de oplossing en geeft haar de keuze tussen in Barbieland blijven of naar de echte, niet zo perfecte, wereld gaan.

Zo belandt Barbie, met Ken, in de echte wereld, waar zich een soort zondeval voordoet. Barbie en Ken komen skatend de echte wereld binnen, in neonkleurige, in het geval van Barbie nauw aansluitende, outfits. Op de boulevard van Los Angeles worden ze bekeken, uitgelachen en krijgt Barbie een seksistische opmerking te horen. Ze voelt zich ongemakkelijk en bekeken en zegt: “I’m feeling conscious, but it’s myself that I’m conscious of.” Het is een zondevalmoment waarin met name Barbie, komend uit de paradijselijke Barbiewereld, zich beseft dat ze ‘naakt’ is en een seksueel lustobject voor mannen.

Toch komen er al snel barsten in haar smetteloze bestaan en tijdens een feestje zegt Barbie ineens: ‘Do you ever think about dying?’

Het ge(s)laagde leven

Later in de film zit Barbie bij een bushokje en volgt mijn favoriete scene. Barbie ziet een soort visioen van het meisje dat met haar, als pop, gespeeld heeft. Het meisje is jong, speelt vrolijk met de Barbiepop, maar de tijd verstrijkt en het tienermeisje stopt de pop in een doos om weg te doen. Een traan rolt over de wang van Barbie. Een nieuwe ervaring, want in Barbieland was geen verdriet, waren geen tranen. Ze zegt: “Dat voelde pijnlijk, maar goed.” Barbie kijkt om zich heen en ziet kinderen spelen, mensen lachen, maar ook een stel dat ruziemaakt en een jongen die eenzaam is. Een simpele scène, het bekijken van mensen, maar daarmee vangt de film op een kwetsbare en krachtige manier wat het betekent om mens te zijn en dat het leven niet alleen leuk, mooi en perfect, maar ook verdrietig, eenzaam en complex kan zijn. Het leven als mens is een stuk gelaagder dan dat als pop.

Het is een les die de kern vormt van de film en die staat voor de reis die Barbie aflegt. Barbie ontdekt: Het gelukkige en geslaagde leven is niet een perfect leven, maar een gelaagd leven, waarin zowel vreugde en schoonheid als verdriet en verlies een plek hebben. Schoonheid staat daarbij niet voor de eeuwige jeugd, maar voor volwassen worden en de wijsheid die komt door ouder worden.

Barbie en ‘God’ in de ‘hemel’

Aan vrijwel het einde van de film bevindt Barbie zich in een soort hemel, samen met haar maker, God zou je kunnen zeggen, Ruth Handler, de bedenker van de Barbiepop (vernoemd naar haar dochter Barbara). Ruth is een wijze, oude vrouw, die letterlijk naast Barbie staat. Barbie is zachter geworden, gevoeliger, en deelt haar zorgen met Ruth: ‘Misschien ben ik Barbie wel niet meer.’ ‘Het is niet altijd een pretje om mens te zijn’, antwoord Ruth. Dan zegt Barbie: ‘“I want to be part of the people that make meaning, not the thing that’s made. I want to do the imagining, I don’t want to be the idea.”

Barbie wil van betekenis zijn, iets zinvols bijdragen aan de wereld. Hiermee ontstijgt ze haar identiteit als pop en kan ze een echt mens worden. Dát is wat het betekent om mens te zijn (volgens de film): het leven omarmen met alle hoogte- en ook dieptepunten. Mens-zijn kan niet zonder een groter doel, een besef van de zin van het leven en het leveren van een betekenisvolle bijdrage aan je omgeving. Daarvoor hoef je niet bijzonder te zijn, maar juist heel gewoon, zo maakt de latere vermelding van ‘ordinary Barbie’ duidelijk. Zoals je bent is goed genoeg, je hoeft niet perfect te zijn.

Barbie wil van betekenis zijn, iets zinvols bijdragen aan de wereld

Imperfectie in een perfecte wereld

Het is een boodschap die goed nieuws (‘evangelie’) is voor mijn generatiegenoten. Jonge, met name, vrouwen, die worstelen met hoge standaarden, zichzelf vergelijken met perfecte, gemanipuleerde beelden op Instagram en TikTok en daarbij altijd tekort lijken te schieten. De huidige jonge generatie herkent de reis en zoektocht van Barbie. Opgegroeid in een perfecte wereld waarbij ‘curlingouders’ ervoor zorgen dat zoveel mogelijk pijn en verdriet bij hun kinderen worden weggehouden, wordt het jongeren lastig gemaakt om volwassen te worden en om te gaan met een niet-maakbare, imperfecte en onzekere wereld, waarin oorlog, verlies en verdriet realiteit zijn. Juist de Barbiefilm en de soundtrack ‘What was I made for?’ van Billie Eilish helpen jonge mensen, maar eigenlijk ons allemaal, om de schoonheid en gelaagdheid van het bestaan te zien, waarin we bevrijd zijn van de onbereikbare lat van perfectie en allemaal waardevol zijn en iets van betekenis kunnen toevoegen.

Tabitha van Krimpen (1998) is een van de initiatiefnemers van de Theologische Filmclub, waarbij maandelijks een betekenisvolle film (gratis) wordt vertoond in Utrecht. Ze was de Jonge Theoloog des Vaderlands 2021-22 en was daarmee een jaar lang de ambassadeur van de theologie in Nederland. Het liefst begeeft ze zich op het snijvlak van theologie, bedrijfskunde en maatschappij. Ze doet promotieonderzoek naar ‘moreel leiderschap’ aan de Vrije Universiteit en Protestants Theologische Universiteit. Voor het Nederlands Dagblad schrijf ze regelmatig over de actualiteit en o.a. film. In 2023 verscheen haar boek ‘Bottom-up kerk: zijn waar twintigers zijn’ (2^e druk). Ze houdt van de films, kleding maken en fietsen. Wil je Tabitha uitnodigen bij jouw kerk/vereniging/bioscoop voor een avond over de Barbiefilm? Neem gerust contact op via info@tabithavankrimpen.nl of ga naar https://tabithavankrimpen.nl/.

Theologische Filmclub

Rob Compaijen, Tabitha van Krimpen en Floris Petersen zijn de initiatiefnemers van de Theologische Filmclub. We houden van films én van theologie. Sommige films laten iets zien van de diepte van het leven en raken aan grotere vragen. Vragen over goed en kwaad, hoop en wanhoop, schuld en vergeving, betekenis en mysterie. Dat is precies waar theologie ook over gaat. Door de theologische filmavonden willen we de liefde voor film en theologie bij elkaar brengen. Samen kijken we een film die raakt aan grotere thema’s en een inspirerende theoloog houdt een inleiding over de theologische thema’s, vragen en symboliek.

Hou jij, net als wij, van films én theologie? Word (gratis) lid van de community, blijf op de hoogte en kom naar één van onze filmavonden! 😀🍿

Na de zomer hopen we weer nieuwe filmavonden te organiseren!

De Theologische Filmclub is een initiatief van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) en de Theologische Universiteit Utrecht.