Verknopen – door prof. dr. Gerrit Immink

Fascinatie voor de kerkdienst. Dat was één van de drijfveren oma het boek Het heilige gebeurt, praktijk, theologie en traditie van de protestantse kerkdienst te schrijven. Ik ga naar de kerk, neem plaats in de bank, bid, zing en luister. Wat gebeurt er dan?
Bij het schrijven heb ik me vooral verplaatst in de kerkganger. Aan wat voor soort activiteit neem ik als kerkganger deel en wat doet het met mij? Wat ik fascinerend vind is het complexe karakter van de kerkdienst. Het is een gezamenlijke, sociale en  met name in de protestantse kerken  nogal talige handeling. Er wordt gezongen, gebeden, gesproken.  En juist daarin voltrekt zich het godsdienstige. Dus dat menselijke en tussenmenselijke gebeuren op zondagmorgen bergt een geheimenis: Gods werkzame tegenwoordigheid. Dat laatste werk ik theologisch uit aan de hand van de opstanding van Christus en de actuele werking van de heilige Geest.
Kenmerkend voor mijn benadering is dat ik die theologische dimensie verbindt met de leefwereld van de kerkganger en met de tussenmenselijke communicatie. Ik blijf om zo te zeggen rondkijken in het menselijke vlak en beschrijf wat daar van Godswege binnenkomt en gebeurt. Het bijzondere van de kerkdienst is namelijk dat het Heilige wel gebeurt. In de performance vindt verlichting (illuminatie)  plaats en wordt Gods heil ondervonden. Dat gebeurt tijdens de gemeentezang, de gebeden, de preek, het avondmaal.
De verbinding tussen het menselijke en het religieuze beargumenteer ik vanuit de pneumatologie. Dat is niet toevallig, want zowel bij Schriftlezing en preek als bij de viering van het heilig avondmaal is de bede om de Heilige Geest (epiclese) cruciaal. Woord en sacrament krijgen gestalte in het leven van mensen. Kerkgangers brengen levend geloof mee. Ook als dat een aangevochten of een wankel geloof is. Het fascinerende van de kerkdienst is dat ook hieraan stem wordt gegeven, in liederen en gebeden, in Woord en sacrament.
In De weg van de liturgie (Zoetermeer: Meinema, 1^e druk 1998) heb ik onder het opschrift Een dubbele beweging de eerste schreden in deze richting gezet. Nu ben ik daar volgens mij wat verder in. Ik bouw nu voort op inzichten uit mijn boek In God geloven (Zoetermeer: Meinema 2003; Amerikaanse editie Faith, Eerdmans 2005). Het spannende vind ik zelf de verbinding tussen de theologische en de antropologische dimensies van godsdienstige praktijken. Op de een of andere manier moeten we die niet antithetisch tegenover elkaar plaatsen, maar zien te verknopen. Ik ben erg benieuwd of u deze zoektocht mee kunt maken.
Gerrit Immink
—
Prof. dr. Gerrit Immink is rector van de Protestantse Theologische Universiteit en hoogleraar Praktische theologie. Hij is auteur van het boek Het heilige gebeurt, praktijk, theologie en traditie van de protestantse kerkdienst dat vanaf deze week verkrijgbaar is.