Verlangen naar het heilige 

Deze doorwrochte studie, door de auteur nederig ‘essay’ genoemd, biedt een indrukwekkend overzicht van de problematiek van het heilige in de hedendaagse cultuur. In zes hoofdstukken analyseert Jan Martijn Abrahamse de plaats van het heilige als categorie die toelaat om God te denken en te ervaren in het begin van de 21ste eeuw. Het werk van talrijke theologen wordt er op een beknopte maar bevattelijke wijze samengebracht. Het historische perspectief, in het bijzonder sinds en vanuit de reformatie, maakt dat dit boek niet enkel een momentopname biedt. Het schetst veeleer diepgaande dynamieken en tendenzen. Het boek is geen bedlectuur. Er is veel studiewerk aan voorafgegaan en het vraagt ook een aandachtige lectuur. Verrassende citaten als dat van Etty Hillesum of van door Cat Stevens gebruikt tekstmateriaal bieden daarbij een welkome ademruimte.

Heilige bron van verwondering

Theologie.nl heeft mij gevraagd op dit boek te reageren vanuit de katholieke traditie waarin ik sta. Dat is de insteek die ik gekozen heb voor deze reflectie. Ik woon nu bijna 12 jaar in Amsterdam. Toch blijft de geloofscultuur van de reformatie, in haar grote diversiteit, voor de Vlaamse paplepelkatholiek die ik ben een bron van verwondering. Als geestelijk begeleider luister ik regelmatig naar de innerlijke geloofservaring van protestantse christenen. Ook ga ik bij mijn voordrachten vaak in gesprek met protestantse christenen. Dit boek heeft mij geholpen de ontstaansgeschiedenis en de achtergrond van heel wat eigenheden van deze geloofstraditie beter te begrijpen.

Uiteraard merk ook ik de ontheiliging van onze wereld.

Als jezuïet probeer ik mijn geloofsleven vorm te geven door gebruik te maken van de tools van de ignatiaanse spiritualiteit. Bijzonder is dat de ignatiaanse leesbril ontstaan is ten tijde van de reformatie. Ignatius heeft zich gelaafd aan heel wat van dezelfde bronnetjes als Luther en Calvijn. Ook voor hem staan de Bijbel en de persoonlijke, onbemiddelde godservaring centraal. Dit versterkt nog de paradox dat zijn spiritualiteit eeuwenlang symbool stond voor de katholieke kerk. Uiteraard merk ook ik de ontheiliging van onze wereld.

Tegelijk stel ik vast dat ik ze niet als problematisch ervaar. Dit hangt wellicht samen met een aantal karakteristieken van de ignatiaanse sprititualiteit en de geloofsbeleving die zij mogelijk maken. Ik vind het dan ook opvallend dat meerdere aspecten van het laatste hoofdstuk van dit boek – waarin de auteur op zoek gaat naar hoe de aansluiting met het heilige kan bevorderd worden – nauw aansluiten bij de spirituele pedagogiek van Ignatius.

Contrastervaringen

Ik zal kort twee aspecten benoemen die mij als katholieke christen en jezuïet getroffen hebben bij de lectuur van dit boek. Ik meen ze ook te horen in de geloofservaring van protestantse christenen die ik ontmoet en/of beluister. Het zijn in belangrijke mate contrastervaringen.

Ignatius leert in zijn Geestelijke Oefeningen om God lief te hebben en te dienen in alle dingen

1. Jan Martijn Abrahamse beschrijft en analyseert op heldere wijze de – ervaring van – de afwezigheid van God in onze ontheiligde wereld en cultuur. Hij toont ook hoe een aantal eigen dynamieken van de reformatie deze tendens hebben bevorderd en nog steeds in de hand werken. Zelf merk ik uiteraard ook die ontheiliging – ik zou eerder spreken van secularisatie – van de wereld waarin ik leef. Tegelijk beleef ik de ignatiaanse spiritualiteit als één grote vreugdevolle uitnodiging en leerschool om Gods werkzame aanwezigheid op het spoor te komen in alle mogelijke aspecten en dimensies van diezelfde wereld.

Ignatius leert in zijn Geestelijke Oefeningen om God lief te hebben en te dienen in alle dingen. De cultuur is voor hem a priori geen belemmering om God te vinden. Het is wel de bevoorrechte bemiddeling om God te ervaren en bij de medemensen te brengen. Jezus, de de mensgeworden God, heeft onze ondermaanse werkelijkheid immers helemaal gedeeld.

De ervaring

Vandaar dat inculturatie zo belangrijk is voor jezuïeten: de kern van de ervaring van het christelijk geloof uitdrukken en delen niet ondanks maar dankzij de lokale of eigentijdse cultuur. Dat gold voor het 17de eeuwse China net zo goed als voor onze huidige cultuur.

Een aantal jaren geleden werkte ik mee aan een realityserie van de EO. Daarop volgden talrijke interviews in diverse protestantse media. Steeds weer kreeg ik de vraag hoe ik me als jezuïet-kloosterling lekker kon voelen in hartje van dat goddeloze Amsterdam. Sodom en Gomorra, zo werd het vaak genoemd. Ik voel me hier, op de hoek van het Koningsplein en vlakbij de Kalverstraat, inderdaad als een vis in het water. Dit is de mensenwerkelijkheid waarin ik mag leven en werken. Hier is het dat ik als christen de verrezen Heer mag ontmoeten. Dat doe ik ook enkele keren per jaar in de stilte van een abdij. Mijn thuis is echter hier, aan het Singel.

Rol van Jezus

2. Een tweede aspect is de spaarzame verwijzing naar Jezus in dit boek. Het woord God komt 440 maal voor. De naam Jezus wordt 24 maal genoemd. Nochtans is niet het godsgeloof op zich eigen aan het christelijk geloof. Het christendom onderscheidt zich van de andere monotheïstiche geloofstradities door het geloof in Jezus. Jan Martijn Abrahamse bespreekt in zijn zoektocht heel uiteenlopende theologische categorieën. De rol van Jezus wordt nauwelijks onderzocht.

Iets analoogs valt me op bij het luisteren naar protestantse gelovigen tijdens de geestelijke begeleiding. Er wordt veel gesproken over God, vaak met grote evidentie. De naam van Jezus valt zelden. Jezus lijkt ver weg. Lang geleden is Hij gestorven voor onze zonden. Dat Hij verrezen is en leeft lijkt meer een verplicht theologisch of dogmatisch statement dan de uitdrukking van een actuele, persoonlijke ervaring. Mogelijks kan dit gelinkt worden aan het gevoel van verlatenheid en de daarmee gepaard gaande angst die ik regelmatig meen waar te nemen. Met de Hemelvaart lijken Jezus en dus God de wereld in de steek te hebben gelaten.

Persoonlijke band

Toen ik in 1989 vroeg om jezuïet te mogen worden was de kern van mijn verlangen om gezel van Jezus te worden, lid van de Sociëteit – gezelschap – van Jezus (de officiële naam van de jezuïeten). De Geestelijke Oefeningen van Ignatius zijn een dertig dagen durend Bijbels traject van biddend kijken en luisteren naar Jezus. Zij hebben mij geleerd om te spreken met Jezus zoals een vriend spreekt met een vriend. Anders gezegd, de persoonlijke band met Jezus staat voor mij helemaal centraal in mijn geloofsleven. Het is de verbondenheid met Hem – hoe discreet soms ook – die mij op weg zet om mij te openen voor God liefde en die te delen met anderen.

De persoonlijke band met Jezus staat voor mij helemaal centraal in mijn geloofsleven

Ik ben zo vrij deze overweging af te sluiten met een suggestie voor Jan Martijn Abrahamse. Ik vind dit boek werkelijk verhelderend en actueel. Ik heb er veel uit geleerd. Het vraagt wel veel vertrouwdheid met het theologisch denken om het te kunnen lezen. Ik vermoed dat een gepopulariseerde herwerking van dit onderzoek voor veel mensen een waardevolle bijdrage zou kunnen zijn om meer inzicht te krijgen in enkele grote uitdagingen waar christenen thans voor staan.

Recent verschenen boeken van Nikolaas Sintobin

In ‘Op het kompas van de vreugde’ hertaalt jezuïet en internetpastor Nikolaas Sintobin eeuwenoude christelijke wijsheid van Ignatius van Loyola (1491-1556), stichter van de jezuïeten. Kun je je laten leiden door vreugde in een wereld die van de ene crisis in de andere rolt? Dit boek laat zien dat je met vreugde op reis kunt gaan.

Bestel hier

Volgens Nikolaas Sintobin is het mogelijk om te leren hoe je goede keuzes maakt. In zijn nieuwe boek ‘Vertrouw op je gevoel’ gaat hij hiervoor te rade bij Ignatius van Loyola. Volgens hem moet je vertrouwen op je gevoel. Maar hoe kan je uit je ervaring leren wat belangrijk is voor jou?

In Bidden met de Bijbel legt jezuïet en internetpastor Nikolaas Sintobin uit hoe je kunt leren bidden met de Bijbel. Laagdrempelig en concreet neemt hij je mee in de meest gebruikte methode om te bidden met de Bijbel: die van Ignatius van Loyola. Dit boek geeft vijftig handige tips om biddend met de Bijbel aan de slag te gaan.