Vertraging als geschenk

Drie voorbeelden van wat vertraging teweeg kan brengen.

Leven op de handrem

Wie ineens ernstig ziek blijkt te zijn, ontdekt dat het leven op de handrem gaat. Alles staat met een schok stil en dat is een vreemde gewaarwording.
Volle agenda’s stromen leeg, want wat eerst van belang leek, blijkt plotseling veel minder dringend. Er zijn nu immers heel andere dingen om je druk over te maken.
Zelf vond ik dat een bevrijdende ervaring, naast alle angsten die zo’n periode oproept. Ik ontdekte dat al dat werken ‘alsof je leven ervan af hangt’, nogal relatief is. Ook de eigen onmisbaarheid krijgt een flinke deuk en dat is goed om eens mee te maken. De wereld draait gewoon door, maar dan nu zonder jou!

Tijdens mijn periode van ernstig ziek-zijn heb ik ervaren hoeveel er van me gehouden werd. Ook nu ik iemand was met een lege agenda, niet meer nuttig of productief, maar ziek en afhankelijk van anderen. Mijn waarde werd dus niet bepaald door mijn eigen inzet, mijn nuttige bijdrage of mijn harde werken. Nee, die waarde wás er gewoon. Mensen stuurden me bloemen en buitengewoon hartelijke kaartjes met bijzondere boodschappen, steunden me met hun vriendschap en dat alles geheel onverdiend. Ik hoefde er niks voor te doen. Ik kon zelfs al die hartelijkheid niet eens beantwoorden, daarvoor was het gewoon te veel. Wat een ontdekking! Gewoon bemind te worden om wie je bent! Nu ik weer gezond ben, kijk ik regelmatig met dankbaarheid terug. Leven op de handrem heeft me veel gebracht!

Folly Hemrica, coördinator van 2GO Maatjesproject Slachtoffers Mensenhandel (bij STEK Den Haag) en redactielid van Open Deur.

Spelen met verwachtingen

Muziek houdt onze aandacht vast – als het goed is. Dat gaat het beste als we iets horen dat afwijkt van wat we verwacht hadden.
Wanneer we naar muziek luisteren, horen we klanken die in onderling verband staan, zoals woorden in een verhaal. Soms lijken de klanken natuurlijk uit elkaar voort te vloeien, en bijna vanzelfsprekend naar een einddoel toe te stromen. Maar zou dat het hele verhaal zijn, dan was veel muziek wel érg voorspelbaar.

Wij worden juist geboeid wanneer er een spel wordt gespeeld met onze verwachtingen. Wanneer we iets horen dat afwijkt van waar we – meestal onbewust – op hadden gerekend.
Dat verschil kan hem zitten in de kleur (die rare inzet van die saxofoon!), in de toonhoogte (hee, ineens een andere toonsoort!), maar ook in de ‘timing’. We horen, in plaats van een daverend slotakkoord, een volle maat rust voor het orkest. Een hik die de loop van de muzikale gedachte even vertraagt.
Of, nog mooier: de muzikanten spelen wel door, maar de stroom lijkt te stokken. Ineens maken rustig voortschrijdende samenklanken pas op de plaats, en klinkt er in de lagere stemmen een langdurig strijkersakkoord dat nergens heen lijkt te willen, terwijl de blazers daarboven een al net zo aarzelende melodie inzetten. Zoals in Brahms’ vierde symfonie aan het eind van het langzame deel. Even sta je buiten de tijd – wat gaan we nu krijgen? Een moment van trance, totdat de draad weer wordt opgepakt als was er niets gebeurd.

Bij NS noemen we zoiets vertraging, en die irriteert ons. In de muziek kan dit spelen met verwachtingen juist de allermooiste momenten opleveren!

Alexander Artz, pianist.

Trage films… een verademing!

Vertraging in een film, kom daar maar eens om. Snelheid verkoopt, zal ik maar zeggen.

Of het nou gaat om The lord of the rings of het prachtige Les misérables over jongeren in een Franse banlieue, de meeste films gaan tegenwoordig snel, worden dicht op de huid gefilmd en kennen los camerawerk. Zelfs films met gevoelige thema’s razen door het leven van de betrokkenen, zoals het Noorse Hope over een vrouw die vlak voor kerst geconfronteerd wordt met haar terminale ziekte. Tijd om even bij te komen en de thema’s te verwerken is er nauwelijks.

Dat merk je pas goed als je in films belandt die zelden een kassucces worden, maar die wel de tijd nemen voor de levenswandel van de personages. Een prachtig voorbeeld is The painted bird naar het gelijknamige boek van Jerzy Kosinski: Het verhaal over een joods jongetje dat probeert te overleven in het antisemitische Tsjechië tijdens de Tweede Wereldoorlog. Prachtig in zwart-wit gefilmd, met weidse landschappen en rustig camerawerk. De scènes zijn dan misschien gruwelijk, ze zijn zo bijzonder uitgesponnen dat je in elk van hen kunt verdwijnen en je enige teleurstelling voelt als de film na bijna drie uur afgelopen is. Iets soortgelijks ervaar je tijdens het kijken naar Portrait de la jeune fille en feu, waarin je ademloos meegevoerd wordt door de trage, ontluikende liefde tussen twee jonge vrouwen. Voor beide films geldt dat de beelden zich op je netvlies branden en daar maar moeilijk vanaf te krijgen zijn. Ze zijn van zo’n trage schoonheid, dat je dat ook helemaal niet wilt.

Jan Berkvens, predikant bij de Jonge Remonstranten, Remonstranten Oude Wetering en het Foreestenhuis in Hoorn.