Vertroosting

Naar aanleiding van de Laatste Zondag van het kerkelijk jaar schrijft Piet de Jong dat steeds meer mensen hun geliefden in deze maand herdenken zonder kerk. Wat houdt hen thuis? Hoe doet men het wel?

Even leek het erop dat we met Sinterklaas nog op de terrasjes zouden zitten. Maar tot mijn geruststelling begon het eind oktober toch herfstachtig te waaien en te regenen. Gelukkig, zo hoort het ook in de voorlaatste maand van het jaar. Het regent en het is november …volgens mij de somberste maand van het jaar.

Gedenkmomenten

Er is in november traditioneel veel te gedenken, er is veel dood in deze maand, er zijn veel tranen. Mocht je persoonlijk overal nog goed doorgekomen zijn in een jaar, dan maken de vele gedenkmomenten van november je nog één keer wakker. Zo voelt deze maand, er is geen ontkomen aan.

Op 1 en 2 november begint het meteen bij alle rooms-katholieken. In Londen zie je al in oktober zo ongeveer iedereen die aangekleed is, rondlopen met een poppy – de roos van Flandres Field – op de revers, op weg naar de herdenking van de Great War. In Duitsland passeer je behalve een Volkstrauertag ook nog een Bussund Bettag. Pas daarna was het eeuwigheidszondag, ook wel Totensonntag genoemd, herinner ik me uit mijn tijd als dominee op een Duits dorp.

In ons land en onze protestantse kerk zijn er geen vaststaande regels of gebruiken. We rommelen dus maar wat aan met zelfbedachte rituelen op de laatste zondag van het kerkelijk jaar. Druk zijn kerkenraden er wel mee, onder andere met een foutloze namenlijst maken en familie uitnodigen. Dat is best een beetje riskant omdat je mensen die geen kerkgangers zijn, bijna de kerk in dwingt, om ergens in de liturgie de kaars voor moeder aan te steken.

Maar de laatste jaren valt op dat men dit duidelijk steeds minder als een must ervaart. Veel kaarsen steken we in de Protestantse Kerk voor onszelf aan, familie is afwezig.

Algemeen religieus

De uitvaartbranche is dit niet ontgaan. Zij nemen steeds meer het ritueel van kerken over en organiseren avonden van gedenken voor hun klanten, vaak ook in november. Vorige week las ik in een nette uitnodigingskaart dat het ook voor voorgangers een mooi moment is de familie nog eens terug te zien.

Kerken verliezen op het moment veel terrein op het kerkhof

De avond begint soms met kaarsen aansteken buiten bij de graven. Vervolgens is er binnen een algemeen religieuze toespraak, een gedicht, muziek en een glas wijn. Het lijkt erop dat we als kerken op het kerkhof op het moment veel terrein verliezen. Uitvaartleiders houden zelf ontroerende toespraken. ‘Uw moeder is niet dáár’ – man wees naar buiten naar de graven – ‘maar ze is hier!’ waarop hij zijn hand op zijn hart legde. Word je als dominee uitgenodigd de toespraak te houden – altijd gaan?

Verbinden

Ook pastoraal verdringen zich nieuwe professionals rond dood en graf. De boeiendste onder hen is ongetwijfeld de bekende Belgische psychiater Dirk De Wachter. Eind oktober belandde ik met mijn vrouw op zondagmiddag in het oude Luxor Theater, dat uitverkocht was voor een ontmoeting met Dirk De Wachter. Onlangs schreef hij een boek onder de titel Vertroostingen. Zo ziet hij vrijwel heel zijn werk als psychiater.

De Wachter wil een trooster zijn. Zelf ongeneeslijk ziek vertelt hij openhartig over wat hem overkwam, en hoe hij nu met zijn eigen ziek-zijn en de gedachte aan de dood bezig is. Serieus, maar ook ontspannen. Alles draait bij hem om een betekenisvol leven. Wat is de zin van ons sterfelijk bestaan?

De Wachters vertroostingen hebben alles te maken met verbinden. Een mens is van huis uit een eenzaam wezen; verdriet, dood en tranen maken hem nog eenzamer. Laat daarom de ander, wie dan ook, je troosten door zijn of haar aanwezigheid. Zelf is hij roomser opgegroeid en opgevoed als geen ander. Hij kan er heel smakelijk over vertellen. Hij is geen gelovige maar zeker ook geen atheïst. Hij spot niet met het geloof. De hemel kwam ter sprake, de hel en ook het kruiswoord van Jezus: Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?

‘Maar volgens Sartre is de medemens een hel,’ zo hield de gespreksleidster hem voor. ‘Daarin heeft Sartre geen gelijk,’ zei De Wachter heel beslist. ‘En ik ben hem dat in Parijs op het kerkhof ook wezen zeggen: gij hebt geen gelijk.’ Maar als alle verbinding stopt? Je moet wel alleen uitstappen bij de laatste halte.

Het werd al donker toen we na deze urenlange alternatieve zondagmiddagdienst naar huis gingen. Stil in de tram. De vertroostingen die De Wachter had meegegeven, bleven die avond nog lang indalen: boeiend, oprecht warm menselijk, ‘die mens’ begrijpend en vertroostend met liefdevolle woorden en medemensen.

Getroost worden

Maar zijn verhaal bood geen vertroostingen over de dood heen. Nergens was er een moment van ‘misschien is de God van Jezus ook een aanrader voor u?’ Geen Paulus die troost met ‘de God van alle vertroosting.’ (2 Kor. 1:3) De ander mag veel voor je betekenen maar voor alle tranen afwissende troost moet je toch bij een Ander zijn: Jezus Christus.

Geen mens is dieper met ons verbonden in alle duisternis, gemis en tranen in november. Maar ook is er niemand die ons zo machtvol troost over dood en graf heen. En over alle tranen en rampen heen van dit jaar. In Turkije en Marokko, Libië en Afghanistan, Israël en Gaza … Ook in ons eigen gewone kleine leven moeten we mensen loslaten.

Al zijn we in de Protestantse Kerk niet zo goed thuis met het gedenkritueel, met kaarsen, witte stenen of verstillende woorden, en rommelen we vaak maar wat aan, wij worden in lied en verkondiging getroost met de toekomst van Jezus Christus. Ga deze maand vaak naar een kerk, de somberte mag het niet winnen.