Wat betekent het om te geloven in een liefdevolle Vader

Het einde van de hel door Reinier Sonneveld was de afgelopen maanden waarschijnlijk het meest besproken theologische boek. Sommige recensenten noemden het ‘misleidend’ (Reformatorisch Dagblad), anderen juist ‘hoopvol’ (Nederlands Dagblad). 

Reinier Sonneveld zet zich in Het einde van de hel scherp af tegen de visie dat niet-christenen eeuwig in een hel worden gestraft, en houdt een gloedvol pleidooi voor universalisme of alverzoening: er zal in een hiernamaals recht worden gedaan, maar uiteindelijk zal iedereen zich verzoenen en alle wonden zullen genezen.

Op initiatief van enthousiaste lezers en Stichting In Perspectief werd op 21 juni in Amersfoort een congres georganiseerd om deze oude visie te onderzoeken. Diverse bekende sprekers uit de breedte van het Nederlandse christendom zullen alverzoening tegen het licht houden en er is veel gelegenheid tot gesprek. Hieronder kunt u de bijdrage (na)lezen van Henk Rothuizen.

Wat betekent het om te geloven in een liefdevolle Vader?

1. Geen theoloog, maar voorganger, herder

Goedemiddag en oprechte dank, dat ik als laatste spreker mijn steentje in de vijver mag gooien. Bij mijn naam staat de aankondiging: Wat betekent het volgens hem te geloven in een liefdevolle Vader? Dat wil ik graag proberen uit te leggen, met de opmerking dat ik geen theoloog ben, ook geen filosoof of psycholoog, maar een voorganger of herder. En een herder heeft te maken met een kudde, een eenheid van individuele schapen.

Als kind van een voorganger ben ik opgezadeld met heel negatief beeld van theologie. Wat ik zag en leerde, was, dat theologie scheiding maakte tussen de verschillende kerken, zelfs binnen onze familie van Gereformeerden, Vergadering der Gelovigen en Pinksteren. Onze eigen kerk had de juiste theologie met de daarbij behorende standpunten, over dopen, de heilige Geest, eindtijd, Israël, en weet ik niet wat. Heftige discussie op het ruziën af op familiebijeenkomsten. Wat mij bij bleef was: Wie of wat de ware kerk was, is direct verbonden aan hoe mijn eigen kerk dacht over theologische vraagstukken. Wij geloofden in de doop door onderdompeling en wij geloofden in de doop in de heilige Geest, let op in en toch ook wel met.

Polariserende theologie en zekerheid van het geloof, waartegen ik als adolescent heb gerebelleerd en ooit de kerk om heb verlaten. Toen ik terugkwam in dat Ene Lichaam van Christus heb ik veel genezing ontvangen door met name de Charismatische vernieuwing, maar ik lijd met jullie nog steeds onder die verdeeldheid.

Voor zover ik gezonde theologie heb gestudeerd, dank ik mijn geestelijke vader Jack Hayford, die zo vaak het volgende zei bij een of andere uitleg van de Bijbel: “Maar er zijn te veel goede en respectabele theologen die hier anders over denken, om nu mijn uitleg als enige zekerheid te bestempelen”. Een wijsheid die ik in het verleden helaas niet altijd heb toegepast.

Ons thema Alverzoening, Universalisme of Apokatastasis. Ik ben geen Alverzoenist, omdat het woord alverzoening een slechte titel is voor dit onderwerp, want daar zit het woord verzoenen in. Apokatastasis spreekt over het herstel van alle dingen. Dat klinkt veel meer overstijgend en wijst naar een proces, in plaats van een vaststaand feit. Meer een reis naar het onbekende, dan een all-inclusive reispakket.

Als kind van een voorganger ben ik opgezadeld met heel negatief beeld van theologie

Het woord universalisme ligt bij mij ook wat lastig, vanwege het “algemene” wat er aan kleeft. Zoiets als unisex voor kleding, of universeel als gewoontjes. Het liefst hou ik het bij Apokatastasis, maar helaas, het woord uitspreken alleen al, is een spraakoefening op zich voor een universele voorganger als ik.

2. Mijn eerste confrontaties met alverzoening.

1e Confrontatie.

We praten over de jaren 50-60 in de vorige eeuw.  Als jong kind, kreeg ik te horen dat een van mijn neefjes was verongelukt. Hij was onder een vrachtwagen gekomen. Dat was een klap in de grote familie, maar ik ervoer ook dat er wat geheimzinnig over werd gedaan.

Later begreep ik dat mijn neefje homoseksueel was en zich voor de vrachtwagen gegooid had. Zijn vader, mijn oom, werd op slag alverzoenist. En daar had mijn vader, die voorganger was, het theologisch moeilijk mee, maar pastoraal bleef hij naast hem staan. Mijn vader en oom hadden een sterke band, ontstaan door de gevaren van het samen onderduiken in de WW II.
Die spanning, moeite bij mijn vader is mij altijd bijgebleven en als geheimenis bij mij blijven hangen.

2e Confrontatie.

In mijn jeugd kwam deze geschiedenis vaak terug in gesprekken met mijn vader Jan en zijn broer Peter, beiden leiders in de Pinksterbeweging. Toen kwam ook de volgende anekdote naar voren:  In de jaren 80 ging het verhaal rond dat een student aan de Theologische Universiteit in Kampen een vraag stelde aan mijn achteroom Gerard Theodor Rothuizen, professor ethiek. De vraag van de student was: Professor, iemand die zelfmoord pleegt, gaat deze naar de hel? Zijn antwoord: Nee, jongeman, daar komt die net vandaan! Vanaf toen is mijn beeld van de hel, of wat dat ook is, van een vaste zekerheid naar  verwondering verhuisd.

3e Confrontatie.

In mijn beginjaren als voorganger kregen we bezoek van een echtpaar met een Down Syndroom dochter. Zij hadden de kerk de rug toegekeerd en waren door een vriend uitgenodigd eens bij ons te komen kijken. Ze vonden het absoluut niks, maar hun dochtertje daarentegen leefde op. Iedere keer als ze niet kwamen, was ze zo goed als onhandelbaar. Dus om de lieve vrede te bewaren, kwamen ze wekelijks naar onze diensten, zodat ze de rest van de week een lief kind in huis hadden.

Nu hadden wij in onze diensten een open avondmaalstafel, waar mensen het avondmaal op eigen initiatief konden nemen. En wat gebeurde? Week in week uit herhaalde zich het volgende tafereel. Het dochtertje liep midden in de dienst naar de tafel, haalde twee stukjes brood, bracht dat naar haar ouders, liep terug, haalde twee bekertjes wijn, bracht dat naar de ouders en liep voor de derde keer terug om een stukje brood en wijn voor haar zelf te halen. En dan zei ze kordaat tegen haar ouders: “Avondmaal vieren!”

Uiteindelijk zijn haar ouders door hun dochtertje weer thuisgekomen bij de Vader.

Een getuigenis die mij liet zien dat Vader God niet altijd mijn stappen om tot Jezus te komen volgt.

4e Confrontatie

In 2005 vroeg de toenmalige directeur bij de EO of ik kans zou zien om EO-Nazorg te reorganiseren. Er moest bezuinigd worden en dat betekende: de helft van het budget en 20 mensen ontslaan. We zijn toen ook ons pastoraat gaan reorganiseren, door meer samenwerking te realiseren en meer te gaan doorverwijzen naar mensen die dit beter kunnen dan onze vrijwilligers.
EO-Nazorg ging toen mee in de transitie van standpuntenpastoraat naar procespastoraat.

Standpuntenpastoraat kort door de bocht: Wat is jouw probleem? Wat zegt de Bijbel? Belijdt je zonde en dan redt Jezus je. Ga heen en zondig niet meer. Oftewel zondemanagement op basis van de Bijbel.

Procespastoraat kort door de bocht: hoe kan ik jou helpen een stapje dichter bij Jezus te komen? En de uitdaging dat Jezus mij wellicht vraagt met de Emmaüsgangers van deze tijd de verkeerde kant mee te lopen, totdat er een openbaring komt.

Die verandering van denken had natuurlijk effect op mijn standpuntentheologie, waar ik mee opgegroeid ben en die nu meer en meer plaats maakt voor procestheologie. Gepaard met een afscheid en hekel aan iedere vorm van fundamentalisme.

Niet meer zeker weten hoe het zit, maar meer vragen wat zijn de volgende stappen zijn in het proces meer en meer gelijkvormig te worden aan Christus.

Geen discipelschap in kennis, maar in voorleven, een getuige zijn.

Deze vier gebeurtenissen hebben mijn overtuigende soteriologie in verwondering gebracht en zoals ik er nu naar kijk hun beperkingen bloot gelegd.

3. Soteriologie naar eschatologie.

Als herder die met mensen op weg is, plaats ik het thema apokatastasis niet in de soteriologie, in de verzoeningsleer.
In de verzoeningsleer ben ik opgevoed met de vrije keus van de mens. Waar ik nog steeds achter sta, maar als enig standpunt losser heb moeten laten, toen ik met een vrouw uit de Gereformeerde Gemeente trouwde en door haar veel kinderen van God heb ontmoet, die in de verzoening door uitverkiezing geloofden.

Ik plaats de apokatastasis in de eschatologie, omdat er heel veel teksten zijn die dat rechtvaardigen. De apokatastasis, het herstel van alle dingen past bij de voltooiing van de tijd, wanneer uiteindelijk God alles in allen zal zijn.
Mijn soteriologie zegt nog steeds “Nu of nooit”
Mijn eschatologie zegt: “Nu of ooit”

Een tweede reden die om de apokatastasis in de eschatologie te plaatsen is een vraag die mij bezig houdt over God de Vader.
2 Petr 3:9 zegt dat God de Vader wil dat allen tot inkeer komen en dat niemand verloren gaat. Dan heb ik de pastorale vraag: Krijgt die almachtige en allievende God van mij zijn zin of moet Hij een verlies gaan verwerken?
Of zoals dit plaatje mooi zegt: If not now, then when?
Ik laat die vraag even voor wat het is.

4. Het plan van God de Vader en pastoraat.

Het plan van God is nog steeds: Laat ons mensen maken¹.
In Jezus zien we de mens en wat het is om een God van liefde te zijn door te sterven als een mens aan een kruis. Aan het kruis zien wij De mens en zien we God.

In de verzoeningsleer ben ik opgevoed met de vrije keus van de mens

Maar wat is De Mens?
God schiep eerst De Mens – En daarna Adam en Eva².
Eerst de mensheid en dan de grote verscheidenheid in mensen, naar geslacht, huidskleur en cultuur ontwikkeling.
Eén kudde, De Mens,  met grote individuele diversiteit, de mensen.³

We zijn pas mens als we ons in eenheid ook onderdeel weten van de mensheid.
Een heel moeilijk en uitdagend thema in onze individualistische maatschappij, waar de drie-eenheid Ik, Mij en Mijzelf de scepter zwaait.

Kenneth Tanner zegt zo heel mooi: We zijn pas werkelijk mens, wanneer we mens worden zoals God mens werd in Jezus Christus.

Op zondag zingen wij: U maakt ons een, U bracht ons tezamen..
Iedereen zal deel zijn van uw gezin…

Maar geloven we ook dat God De Mens, als eenheid, gaat redden?

Zegt Jezus niet dat wanneer Hij verhoogd zal worden, Hij allen tot zich zal trekken?

God heeft zich verzoend met de wereld, met de mensheid, in Christus Jezus en biedt dat aan aan ieder individu nu of ooit.

5. Wanneer werd alverzoening een dwaalleer? En waarom?

In het jaar 553 riep keizer Justinianus I het Tweede Concilie van Constantinopel bijeen. Na de val van het West-Romeinse Rijk wilde hij de eenheid in zijn verdeelde Rijk herstellen. Nog maar een jaar doorvoor had hij de Nika-opstand neergeslagen, waarbij 30.000 slachtoffers vielen. Nu wilde hij het verdeelde Romeinse Rijk weer één maken. En daar paste ook eenheid onder de gelovigen bij. Zijn visie was: Eén God, één volk (Romeins), één keizer (hijzelf dus).

Het was op dit concilie, onder leiding van deze keizer dat alverzoening verketterd werd, waarbij gezegd moet worden dat de verkettering vooral gericht was op het idee dat de duivelen en zelfs satan gered zouden kunnen worden.

Het was dus politieke macht⁴ die zich bemoeide met de theologische eenheid en die eenheid probeerde te bewerkstelligen door een bepaalde groep te cancellen.

Over macht las ik het volgende:

Macht wordt destructief wanneer het aangewend wordt vanuit hoogmoed, egoïsme, luiheid of lafheid.
Macht wordt constructief wanneer het aangewend wordt vanuit nederigheid, bewogenheid, discipline of moed.⁵

In mijn pastorale bediening heb ik macht – of op zijn minst invloed – om die ander te helpen een bepaalde kant op te gaan.
Doe ik dat vanuit constructieve macht – liefde, bewogenheid of doe ik dat uit negatieve macht – hoogmoed of egoïsme of winstbejag?

De macht die God gebruikt is constructieve macht: de macht van onvoorwaardelijke liefde die zo ver gaat dat het zijn leven wil geven voor de ander. Een Schepper die zichzelf laat vermoorden door zijn schepsel, in de zekerheid dat die liefde uiteindelijk zal overwinnen.

Dat is de apokatastasis: de onvoorwaardelijke liefde van God die de gehele mensheid gered heeft, redt of gaat redden.

Ik heb een dagelijkse strijd om in alle omstandigheden het Koninkrijk uit te leven via de kracht van onvoorwaardelijke liefde. Te vaak en te snel stel ik voorwaarden of oordeel of cancel ik, om de simpele reden: ik groei slechts langzaam in het kennen en omarmen van onvoorwaardelijke liefde. Ik ken dat slechts ten dele, want de prijs van onvoorwaardelijke liefde is hoog: dat gaat mij namelijk alles kosten: met name Ik, Mij en Mijzelf.

6. Hulp bieden vanuit een eschatologische hoop of zekerheid.

Dit gezegd hebbende sluit ik af met mijn droom voor mijn pastorale bediening.
En dat is hulp bieden vanuit een eschatologische hoop of zekerheid.
Want alleen als ik de hoop of verwondering naar de apokatastasis levend in mij houd, kan ik stappen maken in de onvoorwaardelijke liefde van God.

Doe ik de deur naar de apokatastasis dicht, denkende dat God niet verder gaat met ieder ander, dan kan ik niet anders dan terugvallen op mijn soteriologische zekerheden, die altijd weer met voorwaarden komen, zoals “je moet kiezen”, of “het moet je gegeven worden”, “wat een theologische definitie is van “eigen schuld, dikke bult”.

Doe ik de deur open naar de apokatastasis open, dan worden mijn soteriologische zekerheden, mystieker en afhankelijk van openbaring in plaats van kennis en wordt het voor mij wellicht ook mogelijk een herder te zijn die met de Emmaüsgangers in dit leven in staat is met hen de verkeerde kant op te lopen, totdat de onvoorwaardelijke liefde van God door het lijden en de dood openbaar wordt.
Ik dank u!

1. Gen 1:26En God zei: Laten Wij mensen maken naar Ons beeld ↩︎
2. Gen 1:27 En God schiep de mens naar Zijn beeld; naar het beeld van God schiep Hij hem; mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen. ↩︎
3. Ft. John Behr – In Accordance with the Scriputres on Gregory Nyssa (The Making of Man) pag 105 ↩︎
4. Wanneer politieke macht (Pilatus), of economische macht (Herodes), of religieuze macht (Kajafas) het mandaat van het volk manipuleren wordt Christus gekruisigd. ↩︎
5. Romano Guardini – ‘Het einde van de Moderne Tijd en de omgang met macht.’ ↩︎