Wat is economie? – Kruis en Munt

In Kruis en Munt willen Lans Bovenberg en Paul van Geest een verband leggen tussen theologie en economie. Preciezer, ze willen dat de wetenschappelijke theologie de economie gaat helpen. De laatste is volgens hen namelijk in een crisis beland. Om de economie als wetenschap te helpen moet je wel weten wat economie is.

Individu staat centraal

Sinds de jaren dertig van de vorige eeuw hanteren velen als definitie van economie de wetenschap die zich bezighoudt met het zo optimaal mogelijk gebruik maken van schaarse middelen. Economie is het optimaliseren van een doelstellingsfuncties onder beperkingen. Bij gevolg kan economie volgens sommigen (Dani Rodrik onder anderen) niets anders over markten vertellen dan of en zo ja onder welke voorwaarden ze efficiënt zijn.

Waarden doen er niet toe en moeten ook buiten de deur worden gehouden. Anderen (Becker met name) constateren dat optimalisatieproblemen zich op vele terreinen van het leven voordoen. Ze passen de economische methode dan ook toe op zaken als de keuze van een partner. Immers ook daar is maar een beperkte voorraad en je moet wel zo goed mogelijk kiezen. Bovenberg en Van Geest benadrukken een ander element van deze definitie; namelijk dat het individu centraal staat en hoe deze op de meest efficiënte manier haar of zijn behoeften kan bevredigen.

Samenwerking

Volgens Bovenberg en Van Geest is de economie niet alleen gericht op het individu maar ook of zelf meer op meerdere personen. Bovendien is samenwerking nodig om goederen te kunnen produceren. Wil samenwerking slagen, dan zullen de betrokken partijen aan het gezamenlijk proces gecommitteerd moeten zijn; “(d)e munt van de winst is onvermijdelijk verbonden met het kruis van commitment” (blz. 78).  Door samen te werken kan men meer bereiken.

Economie definiëren ze als samenwerkingskunde. Door de eenzijdige nadruk op het individu in de ‘oude’ definitie is het te begrijpen dat de auteurs nu kiezen voor een definitie die de nadruk legt op het verband tussen individuen. Alleen lijkt het me geen goede definitie van economie als wetenschap. Immers, als het wel een goede definitie zou zijn, dan zouden alle gebieden waarop samenwerking van belang is tot de economie behoren. Dus de samenwerking tussen de chirurg en de verschillende medewerkers op een IC behoort dan tot de economische wetenschap. Mij lijkt dat te ver gaan.

Wetenschap over materiële behoeften

Ik zou daarom voor willen stellen de economie als wetenschap niet te definiëren door een methode te benadrukken (optimalisatie of samenwerking) maar door naar het onderwerp van studie te verwijzen. Economie is de wetenschap die bestudeert hoe in de materiële behoeften wordt voorzien. Hierbij heeft ze aandacht voor de productie, consumptie en verdeling van de goederen en diensten die aan de bevrediging van deze behoeften bijdragen. Naar mijn mening geeft een dergelijke definitie beter weer waar de economie als wetenschap zich mee bezig houdt.

Aangezien het een wetenschap is, zal ze altijd via modellen, gestileerde weergaves van de werkelijkheid, proberen deze werkelijkheid op een systematische wijze te begrijpen. De vraag is dan welk model past het beste bij het probleem dat wordt bestudeerd? Dat kan de homo economicus zijn. Het is namelijk een goede benadering van eenvoudige, overzichtelijke keuzes. Ook het gedrag van beroepsmatige handelaren kan vaak goed hiermee beschreven worden. Voor ingewikkelder problemen is het niet toereikend en zou een model gericht op samenwerking nuttige diensten kunnen bewijzen.

Omvattende aanpak

Nog ingewikkelder wordt het als de samenleving als geheel wellicht een heel andere inrichting nodig heeft. Velen zijn van mening dat we als mensheid nu met zoveel wereldwijde problemen geconfronteerd worden dat een veel omvattender aanpak vereist is. Beslissingen kunnen niet begrepen worden door het model van een optimaliserend individu noch door dat van met elkaar verbonden groepen actoren. Neen, de hele context moet meegenomen worden: wetgeving, geschiedenis en overgeleverde waarden en normen. Kan de theologie hierbij van dienst zijn? Ik zou zeggen: “lees Kruis en Munt”.

n.a.v. Kruis en Munt / Lans Bovenberg en Paul van Geest / als paperback en e-book