Menu

None

Zijn er engelen om ons heen?

In dit Theologisch drieluik laat Rob van Houwelingen je kennismaken met engelen.

Deel 1: bestaan engelen?
Deel 3: hoe ziet de engelenwereld eruit?

Later verschijnt er een reactie op dit drieluik.

Vreemdelingen kunnen onze afgeslotenheid en zelfgerichtheid openbreken.”

Wat zijn engelen? (deel 2)

Nederlanders staan niet bepaald bekend vanwege hun gastvrijheid. Dat ene koekje bij de koffie komt wat magertjes over, vergeleken bij de overvloedige maaltijden die bijvoorbeeld in het Midden-Oosten aan gasten worden voorgezet. In ons land is het dan ook niet gebruikelijk om onbekenden uit te nodigen voor het eten, laat staan om ze onderdak aan te bieden. Hoogstens wordt voor eenzamen en daklozen jaarlijks een kerstdiner georganiseerd in de kerk. En dat terwijl je maar nooit weet, wie je ontvangt; misschien wel een engel.

In de wereld van de Bijbel is gastvrijheid een hooggewaardeerde deugd. Het gold als een sociale verplichting om in de behoeften van reizigers te voorzien. Er bestonden wel herbergen, maar die waren berucht vanwege gebrek aan comfort en veiligheid. Daarom zochten reizigers liever onderdak bij particulieren. Ze deden een beroep op de gastvrijheid ter plaatse. De Griekse term philoxenia duidt op liefde voor een vreemde gast, de onbekende die behandeld wordt als huisvriend.

Liefde voor een vreemde gast

Een bekend verhaal uit de oudheid laat de oppergod Zeus en zijn bode Hermes, vermomd als arme reizigers, in een dorp overal aankloppen. Tevergeefs, totdat eindelijk een bejaard echtpaar opendoet. Zij serveren hun gasten wijn en slachten zelfs hun enige gans. Als dank redt Zeus dit echtpaar (Philemon en Baucis geheten) van een vloedgolf die het dorp korte tijd later overspoelt. Bovendien wordt hun woninkje veranderd in een prachtige tempel; zijzelf blijven na hun dood voor altijd samen als twee met elkaar verstrengelde bomen. Aangezien Zeus blijkbaar niet te verheven is om zich met vreemde gasten te identificeren, kreeg hij de bijnaam Xenios: vreemdelingenvriend.

Wie weet, zijn die vreemde gasten wel reddende engelen!

Of denk aan de bijbelse geschiedenis van Abraham en Sara, het echtpaar dat drie onbekende bezoekers gastvrij ontving en een maaltijd voorschotelde in hun tent. Later bleek het te gaan om de HEER en twee engelen. Abrahams neef Lot, die in het goddeloze Sodom was gaan wonen, bood deze engelen behalve een maaltijd ook een slaapplaats in zijn huis aan, als een beschermend onderdak voor vreemdelingen te midden van de agressieve stadsbevolking.

Hebreeën 13:2 grijpt op deze geschiedenis terug: “En vergeet de gastvrijheid niet, want hierdoor hebben sommigen zonder het te weten engelen gastvrij ontvangen.” (eigen vertaling) De Hebreeën verkeerden in een crisissituatie. Sommigen zaten gevangen, anderen hadden hun bezittingen verloren. Daardoor kwam hun geloofsvertrouwen onder druk te staan. De aan hen gerichte brief vormt één groot pleidooi om de trouw aan Jezus niet te laten varen, maar te volharden in het geloof. Ook metterdaad, door het betonen van gastvrijheid, iets dat in een crisissituatie gemakkelijk vergeten wordt – ‘eigen volk eerst.’

Xenofobie en xenofilie

Gastvrijheid is een christelijke deugd, maar spreekt niet vanzelf. Dat blijkt al uit wat Jezus zijn volgelingen heeft voorgehouden. Bij het eindgericht zal Hij als criterium hanteren de al dan niet geboden zorg aan ‘de geringsten van mijn broeders en zusters.’ Het zijn de werken van barmhartigheid, die het verschil maken. De eerste drie stralen gastvrijheid uit: eten geven aan wie honger heeft, drinken aan wie dorst heeft, vreemdelingen onderdak bieden. Wat je voor hen hebt gedaan, verduidelijkt Jezus, heb je voor Mij gedaan. (Matteüs 25:31-46)

Xenofobie – vreemdelingenhaat – past niet bij zijn volgelingen. Integendeel, zij worden aangespoord tot xenofilie, specifiek in de zorg voor de geringsten. Vandaar dat in Hebreeën 13 meteen na de oproep tot gastvrijheid deze aansporing volgt: “Bekommer u om gevangenen en mishandelden.”

Gastvrijheid kent verschillende gradaties en daarbij gaat het allereerst om je gezindheid

Komen er engelen naar Europa?

De verbinding tussen gastvrijheid en zorg voor de geringsten wordt prachtig verbeeld in een bronzen sculptuur die de Canadese kunstenaar Timothy Schmalz in opdracht van het Vaticaan maakte, getiteld Angels Unawares (2019). Het is een boot met 140 levensgrote vluchtelingen, gezien hun kleding zowel uit het heden als uit het verleden. Engelenvleugels verheffen zich in het midden. De sculptuur staat op het Sint-Pietersplein in Rome, op de stoep van de wereldkerk. Paus Franciscus gaf er bij de onthulling zijn zegen aan. Het getal van 140 vluchtelingen correspondeert met de 140 heiligen rondom het Sint Pietersplein. Zou het om engelen gaan, zonder dat wij dat doorhebben?

Natuurlijk bestaat er verschil tussen gastvrijheid voor individuele reizigers in je eigen huis en het opvangen van de massale vluchtelingenstroom richting Europa. Het is aan de internationale politiek om daarvoor oplossingen te vinden. Tegelijkertijd blijft het een taak voor de kerk om een open huis te zijn voor vreemdelingen, twijfelaars en zinzoekers.

Moet je dan iedereen maar over de vloer halen? Niet noodzakelijk. Gastvrijheid kent verschillende gradaties en daarbij gaat het allereerst om je gezindheid. Als de huiselijke omstandigheden niet zo geschikt zijn, kan het ook op een indirecte manier: via je inzet, financiële steun en gebed voor bijvoorbeeld daklozenopvang of vluchtelingenwerk.

Welk ‘breaking news’ haal je in huis?

Verkijk je daarbij niet op de buitenkant. Juist in de ontmoeting met de geringsten kan het zijn dat engelen je pad kruisen. En omdat engelen fungeren als hemelse boodschappers, gebeurt er iets bijzonders indien zij gastvrij ontvangen worden. Als dank maken zij namelijk ‘breaking news’ bekend. Daardoor worden de gastheer en gastvrouw behalve gevers ook ontvangers. Hun diepste verlangen wordt vervuld (zoals bij Abraham en Sara), of ze worden behoed voor een ramp (zoals bij Lot).

God komt ons als ‘de Ander’ in het gelaat van die ‘vreemde ander’ bevrijdend tegemoet

Welk ‘breaking news’ haal je met de vreemde gasten van tegenwoordig in huis? Misschien brengen vluchtelingen een bevrijdende boodschap mee naar Europa. De westerse samenleving is opgesloten geraakt in zichzelf, ze heeft zich laten inkapselen in de wetten van de zogenaamde vrije markt. Maar hoe vrij is die markt, als economische groei een verslavende wetmatigheid blijkt te zijn? Ook christenen zitten vaak in zichzelf gevangen door een vorm van welvaartsdenken. Vreemdelingen kunnen die afgeslotenheid en zelfgerichtheid openbreken.

Volgens de Franse filosoof Emmanuel Levinas komt God als ‘de Ander’ ons in het gelaat van die ‘vreemde ander’ bevrijdend tegemoet; Hij doet een appel op ons om buiten onszelf te treden en ons op Hem te richten. In termen van de brief aan de Hebreeën: wij zijn gasten en vreemdelingen op aarde, onderweg naar de stad van de toekomst. Uiteindelijk biedt alleen de Allerhoogste geborgenheid. Dit geldt zowel voor de christelijke kerk, een eigentijdse herberg onderweg, als in ieders thuissituatie. Je leert vertrouwde zekerheden loslaten, openstaan voor nieuwe inzichten, hulp aanvaarden van God en mensen.

Wie weet, zijn die vreemde gasten wel reddende engelen!

Rob van Houwelingen is emeritus hoogleraar Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Kampen, en onder meer auteur van Hemelse reisbegeleiding.

Meer lezen?

Bestaan engelen? – deel 1
Hoe ziet de engelenwereld eruit? – deel 3

Rob van Houwelingen – Gods engelen en wij
De theologie podcast: Engelen in de Bijbel (Rob van Houwelingen)

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken