Het christendom kan jongeren aan een idool helpen

Er bestaat onder veel jonge mensen een verlangen naar eenwording en tegelijkertijd een behoefte aan richting. Jongeren belichamen de voorbeelden die zij zien in een spel van identificatie en navolging. Het christelijke geloof zou hierbij kunnen aansluiten.

De samenleving is vol beelden, figuren en symbolen die aanbeden worden. Het is iets van alle tijden en alle leeftijden. Popsterren worden aanbeden, sporthelden worden nagevolgd en mode is een drager van symboliek waarmee mensen hun plaats in het leven bepalen. We kunnen het niet helpen. Een uitdrukking van de hoogste waarden die we in anderen weerspiegeld zien, in levende of mythologische voorbeelden, roept in ons herkenning, bewondering en een verlangen op. Zo ook onder jongeren. Er bestaat onder veel jonge mensen een verlangen naar eenwording en tegelijkertijd een behoefte aan richting. Welke keuzes moet je maken? Hoe dien je je te gedragen om de mogelijkheden die in je zitten tot wasdom te brengen?

Wat voor mens wil je worden? Deze vragen worden door identificatiefiguren beantwoord. Jongeren belichamen de voorbeelden die zij zien in een doorgaand spel van identificatie en navolging. Wat je aanbidt, daar ga je immers op lijken.

Bij aanbidding hoort ook een bepaalde mate van éénwording. Theosis is het verlangen naar eenheid met God of het goddelijke. Hoewel veel jonge mensen misschien niet expliciet zullen zeggen in een god te geloven, bestaat er wel degelijk een verlangen naar eenheidservaringen. De huidige festival-en concertcultuur is daar een goed voorbeeld van. Daarin komen jonge mensen samen in grote groepen om voor een of meerdere dagen op te gaan in een massa van feestgangers. Voor een bepaalde tijd stappen ze uit het dagelijkse leven en begeven ze zich op een terrein waar andere regels gelden dan normaal.

Op muziek dansen ze met een grote groep mensen dicht op elkaar, bijna in een soort trance. De sociale mores zijn minder afstandelijk en formeel, de bezoekers communiceren makkelijker met elkaar en zoeken elkaar op. Het besef van tijd vervaagt en het doet er niet meer toe wat voor beroep je hebt of waar je vandaan komt.

Oer-patroon

Het verlangen naar eenheid vinden we ook terug door het toegenomen besef van verbondenheid met de natuur.

Veel jonge mensen voelen een grote verantwoordelijkheid om vervuiling en klimaatverandering te stoppen. Elke jongere generatie heeft een bepaalde mate van idealisme. Het idealisme van deze tijd richt zich op het in stand houden van een leefbare planeet. Ik ken jongeren die hun ouders aanspreken op de omgang met het klimaat door oudere generaties. ‘Hoe hebben jullie het zover laten komen?’, is soms de teneur. Vaak zijn zij in hun familie de eerste generatie vegetariërs (geen vlees eten), flexitariërs (zo min mogelijk vlees eten) of vegans (helemaal geen dierlijke producten eten). Ook diversiteit is een thema onder jongeren. Ze zijn gewend om om te gaan met verschillen in cultuur, religie of afkomst. Ook daarin lijkt er een grotere mate van verlangen naar eenheid in verscheidenheid te ontstaan.

Dat is ook niet zo vreemd. Door smartphones en social media zijn ze met de hele wereld verbonden. Op platforms zoals Instagram en Tiktok zien ze foto’s en filmpjes van leeftijdsgenoten van over de hele wereld. Ze zijn gewend om veel te reizen of om voor langere tijd naar het buitenland te gaan, bijvoorbeeld voor hun studie. Ook het opgaan in films, het volgen van series op Netflix of het zich identificeren met idolen dragen bij tot het idee van ‘eenheid in verscheidenheid’.

De mensheid heeft sinds haar bewustwording, gesymboliseerd door Adam en Eva die aten van de boom van goed en kwaad, geleefd met verhalen en voorbeelden die beantwoorden aan idealen. Figuren die heldenmoed, levenskracht en leiderschap tonen zijn in de menselijke geschiedenis voorbeelden geweest en ‘aanbidding waardig’. Films zoals de trilogie van Lord of the Rings, de serie Game of Thrones of de verhalen uit de bijbelse en christelijke traditie: ze zetten ons aan tot navolging. Wie denkt dat jongeren geen boeken meer lezen moet maar eens nagaan hoeveel boeken van Harry Potter de jongere generaties kennen. Mensen als J.K. Rowling, de auteur van deze reeks, lijken een geweldig gevoel voor mythologie te bezitten.

Het verlangen tot aanbidding en navolging lijkt diep in de menselijke structuur te zitten. Het is het oer-patroon van de held die de draak moet verslaan om bij de schat te komen. Het is het fundamentele avontuur, de roep om erop uit te trekken, de confrontatie aan te gaan met monsters en demonen en die te overwinnen. De Zwitserse psychiater en psycholoog C.G. Jung sprak over de archetypen, patronen die diep in de psyche geworteld zijn, die zich uiten in mythen, sprookjes en dromen en een herkenbaar patroon hebben. Ieder mens is gevoelig voor deze patronen, maar jonge mensen in het bijzonder. Het is het vormingsproces om mens te worden: gelijkwording aan een ideaal of het tijdelijk opgaan in een hele andere belevingswereld.

Gebrokenheid

Het verlangen onder jongeren om ondergedompeld te worden in reiservaringen, onderdeel te zijn van wereldwijde trends en op te gaan in vrijetijdservaringen wijzen allemaal op verlangens naar eenheid. Het christelijke geloof, met haar nadruk op het Woord dat naar de wereld kwam, zou hierop kunnen aansluiten. Dat is immers een verhaal, zo niet hét verhaal van éénwording. Het heeft een concrete plek in ruimte en tijd waar het verhaal werkelijkheid is geworden: in Jezus. Daarom is Jezus ook de Christus. Waarom toen en waarom daar? Dat ligt buiten ons voorstellingsvermogen, maar als het verhaal ook nu werkelijkheid wil worden, dan moet het ergens in de tijd en ergens in de wereld concreet worden. In de oneindige zee van mogelijkheden moet het een plaats krijgen. Er moet gekozen worden. Licht scheiden van donker, land van zee en mens van mens. De christelijke geloofservaring stelt dat deze gebeurtenis de structuur van de werkelijkheid ten diepste heeft veranderd.

Het christelijke geloof kan aansluiten bij dit verlangen naar eenheid. Als God het hoogste ideaal vertegenwoordigt, een ideaal dat zo hoog is dat geen mens het kan zien of begrijpen, dan is dat ideaal in meest zuivere vorm in Jezus Christus te ervaren. De ideaalbeelden die wij in de werkelijkheid herkennen zijn afgeleiden hiervan.

Ze weerspiegelen iets van de hoogste idealen. Daarom zijn we ook zo geschokt als een topsporter of popster niet blijkt te voldoen aan dat beeld. De schandalen vormen de breuk met het ideaalbeeld en tonen de gebrokenheid van het mens-zijn. De protestantse traditie is altijd scherp geweest op het benoemen van dit menselijke tekort: de onmogelijkheid om te voldoen aan het door God gegeven ideaal. Zonde betekent letterlijk ‘je doel missen’.

Het doel wordt niet gehaald, er wordt gemist, de poging faalt.

Mooier en leuker

De stroom van ervaringen en ideaalbeelden die jonge mensen dagelijks tot zich krijgen kan desoriënterend werken. Ze worden bestookt met beelden van ‘goden’ die tot hen roepen en hen vaak van zichzelf lijken weg te halen. Het verlangen naar eenwording via social media is bijvoorbeeld mooi, maar het kan ook ontwrichtend werken. ‘De ander’ heeft het immers altijd mooier, leuker en beter voor elkaar dan jij. Onder jonge mensen bestaat ook de fear of missing out, bang zijn iets te missen. Hoe kun je richting vinden als er zoveel keuzes zijn? Hoe kun je jezelf worden te midden van zoveel beelden, ervaringen en keuzes? Dat is lang niet altijd makkelijk en jonge mensen kunnen zichzelf hierin verliezen.

Het christelijke geloof heeft hierin iets te bieden. Het verlangen naar eenwording, naar identificatie is iets dat alle christelijke tradities op een bepaalde manier op het oog hebben. Over de mate waarin een mens Christus-gelijk kan worden, verschillen de meningen, of beter gezegd: worden er andere accenten gelegd. De oosterse orthoxie heeft met het concept van theosis deze mogelijkheid als uiteindelijk doel duidelijk geformuleerd, maar het is in heel de christelijke traditie te vinden. Deze mogelijkheid vinden we al in de brieven van Paulus. In Korintiërs 3:18 schrijft hij: ‘Wij allen nu, die met onbedekt gezicht de heerlijkheid van de Heere als in een spiegel aanschouwen, worden van gedaante veranderd naar hetzelfde beeld, van heerlijkheid tot heerlijkheid.’ Het doel is ‘om aan het beeld van zijn Zoon gelijkvormig te zijn’. (Romeinen 8:29) Ook de kerkvaders hebben er diverse woorden aan gewijd. Clemens van Alexandrië (ca. 125/150-215) verwoordde deze gedachte als volgt: ‘Het Woord van God is mens geworden, zodat men van een mens kan leren hoe een mens God kan worden.’ Irenaeus (135-202) schreef bijvoorbeeld: ‘Onze Heer Jezus Christus is door zijn liefde geworden wat wij zijn, zodat hij ons kon brengen tot wat hij zelf is.’

Opdracht

Er ligt een diep verlangen naar eenheid, aanbidding en avontuur. Het christendom kan jonge mensen hierin richting geven, zoals ze dat al eeuwen doet. Wat nu door de moderne cultuur aangeboden wordt, is iets dat ook de christelijke traditie in zich draagt.

Jezus als hoogste ideaal volgen en in leven aan hem gelijk proberen te worden, is een opdracht van grootse proporties. Het is het allerhoogste beroep dat op je gedaan wordt. Het is het grootste avontuur, de hoogste mogelijkheid, het mooiste visioen. Het vraagt alles van je. Een verhaal van eenwording.