Menu

None

Hoe ziet de engelenwereld eruit?

In dit Theologisch drieluik laat Rob van Houwelingen je kennismaken met engelen.

Deel 1: bestaan engelen?
Deel 2: zijn er engelen om ons heen?

Later verschijnt er een reactie op dit drieluik.






Rob van Houwelingen
(foto: Dick Vos)

“De engelenwereld en de mensenwereld liggen minder ver uit elkaar dan vaak gedacht wordt.”

Wat zijn engelen? (deel 3)

Moet de theologie wel over engelen spreken? De invloedrijke dogmaticus Karl Barth vond van niet, omdat ze geen voorwerp van goddelijke openbaring zijn. Ze behoren, om zo te zeggen tot het noodzakelijke begrippenapparaat van de Bijbel, aldus Barth, maar het bestaan van engelen en demonen heeft geen functie in de verkondiging van het evangelie. Barth veronderstelde dat de hemelbewoners niets hebben bijgedragen aan wat hij ‘het heilsgebeuren met Christus’ noemde. Dit is echter onjuist. De Bijbel laat zien dat engelen er niet alleen waren om te luisteren en te aanbidden, maar ook om aan te kondigen en te duiden.

Mede onder invloed van Barth zijn theologen tot op de dag van vandaag terughoudend als het over engelen gaat. Leo de Graaff schreef in 2004 dan ook een proefschrift met als titel De verdwijning der engelen uit kerk en theologie. Een andere belemmerende factor is dat de moderne westerse mens überhaupt moeite heeft met het idee van een realiteit die niet zintuiglijk waarneembaar of natuurkundig meetbaar is.

Waar in de moderne cultuur komen we engelen tegen?

Toch is de belangstelling voor de engelenwereld niet uitgedoofd. Onze seculiere tijd veroorzaakt een existentiële eenzaamheid, waardoor mensen gaan verlangen naar steun en troost die al het aardse overstijgt. Engelen komen tegemoet aan dit verlangen naar transcendentie. Zo maakte de Zwitserse schilder Paul Klee (1879–1940), hoewel hij zichzelf niet als gelovige beschouwde, tijdens zijn laatste twee levensjaren ongeveer zestig schilderijen van engelen.
Het zijn mensachtige figuren, gevleugelde tussenwezens, soms grappig en soms griezelig afgebeeld met slechts enkele lijnen. Ze weerspiegelen niet alleen de gemoedstoestand van de kunstenaar tijdens zijn ziekte, maar ook de verwarrende periode die de Tweede Wereldoorlog inluidde. Zelf zei Klee over zijn werk: “Wat ik wil laten zien […] is het idee dat zich verbergt achter de zogenaamde werkelijkheid. Ik zoek naar de brug die het zichtbare verbindt met het onzichtbare.” En inderdaad: engelen zorgen voor verbinding tussen hemel en aarde.

Wie het bestaan van engelen negeert, mist een bepaalde dimensie van de geschapen werkelijkheid

Dat engelen in de moderne cultuur volop functioneren, blijkt bijvoorbeeld uit de vele schilderijen en glas-in-lood ramen van de Frans-Russische kunstenaar Marc Chagall. Ook in Nederland zijn genoeg voorbeelden voorhanden: W.F. Hermans, Herinneringen van een engelbewaarder (1971); Harry Mulisch, De ontdekking van de hemel (1992); en Wim Wenders met zijn iconische film Der Himmel über Berlin (1987). Sinds 2010 prijkt in Zwolle op de Grote Markt de levensgrote Glazen Engel van Herman Lamers, verwijzend naar de aartsengel Michaël als schutspatroon van de stad. Drie jaar later werd de mal van dit beeld bij de hoofdingang van het Isala ziekenhuis geplaatst.

Zijn engelen onderdeel van de schepping?

Engelen kunnen het gesloten wereldbeeld van de moderne westerse mens doorbreken. Theologisch geformuleerd: wie het bestaan van engelen negeert, mist een bepaalde dimensie van de geschapen werkelijkheid. ‘Wij geloven in één God, de almachtige Vader, Schepper van de hemel en de aarde, van alle zichtbare en onzichtbare dingen,’ zo begint de Geloofsbelijdenis van Nicea. Engelen behoren tot de ‘onzichtbare dingen’ die deel uitmaken van Gods schepping. Wij geloven, zoals het vervolg van deze confessie laat zien, dat deze God zich openbaart in de menselijke geschiedenis – Hij maakt er heilsgeschiedenis van.

De Almachtige heeft niet alleen alles geschapen, maar is nog steeds actief in onze leefwereld. Vooral Psalm 91 getuigt van goddelijke bescherming voor een kwetsbaar mens, die uitroept: “Ja, U bent mijn toevlucht, HEER!” (vers 9a, Willibrordvertaling) De HEER biedt zo iemand niet alleen zelf een vaste schuilplek, maar ook een mobiele engelenbrigade als lijfwacht.

Op aarde zijn engelen bezig als bemiddelaars, beschermers, boodschappers, getuigen, strijders, redders in nood en duiders van visioenen

Waar houden engelen zich mee bezig?

Het Compendium bij de Catechismus van de Katholieke Kerk geeft van engelen een bruikbare omschrijving: “De engelen zijn louter geestelijke schepselen, niet lichamelijke, onzichtbare, onsterfelijke, persoonlijke wezens, begiftigd met verstand en wil.” In mijn boek Hemelse reisbegeleiding. Sporen van engelen in het Nieuwe Testament wordt hun werkzaamheid als volgt samengevat.
De engelen dienen de Almachtige met hun lofprijzing en kunnen zowel Gods majesteit vertegenwoordigen als het kwaad bestrijden. Op aarde zijn ze bezig als bemiddelaars, beschermers, boodschappers, getuigen, strijders, redders in nood en duiders van visioenen. Soms treden ze ons tegemoet in de gestalte van medemensen. De engelen verheugen zich over de verbreiding van het evangelie en zien toe op de verzamelde gemeente, met speciale aandacht voor de kwetsbaren in Gods koninkrijk. Maar ze zullen ook ingeschakeld worden bij de voltrekking van het eindgericht.

Zijn engelen onsterfelijk?

Anders dan mensen, treden engelen niet in het huwelijk en planten ze zich normaal gesproken niet voort. Evenmin kunnen ze sterven – in de komende wereld worden mensen op dit punt ‘gelijk aan de engelen’ en zullen ze ‘kinderen van de opstanding’ zijn (Lucas 20:35-36). Terwijl de sterfelijkheid van mensen in deze wereld gecompenseerd wordt door hun voortplanting, blijven de engelen in aantal gelijk. Het totale aantal engelen moet volgens de Bijbel in de miljoenen lopen.

Hoe anders is de engelenwereld?

Verder vertoont de engelenwereld verrassend veel variëteit. Paulus duidt de verscheidenheid van engelmachten aan met opsommingen als ‘vorsten en heersers, machten en krachten.’ De Griekse terminologie is gelijk aan die voor aardse machthebbers. Hemel en aarde zijn met elkaar verbonden en de aarde staat onder invloed van de hemel, was de algemene gedachte in de oudheid. Zo heb je te maken met de heerschappij van de keizer en in dezelfde lijn met de heerschappij van de engelen. Maar evengoed met bedreigende natuurkrachten, of economische en politieke ideeën die zich van mensen meester maken. De engelenwereld en de mensenwereld liggen minder ver uit elkaar dan vaak gedacht wordt.

Laten we de engelen niet opsluiten in de hemelse wereld

‘Engelen kunnen vliegen, omdat zij niet zo zwaar aan zichzelf tillen,’ aldus de gevleugelde woorden van G.K. Chesterton. Inderdaad lijken ze een zekere lichtvoetigheid met zich mee te brengen. Engelen vertegenwoordigen een opwaartse kracht. Ze kunnen je vleugels geven.

Hoe verrijken de engelen ons geloofsleven? Doordat ze de hemel dichterbij brengen. Uit de Bijbel blijkt dat God nooit ver weg is, wanneer zijn dienaren ergens verschijnen. Dat geldt evengoed in onze tijd. Laten we de engelen niet opsluiten in de hemelse wereld. Overal geven ze uitvoering aan Gods plannen. Engelmachten gaan letterlijk alle perken te buiten. Er kunnen dus zomaar engelen op je weg komen. Alleen, om met Johan Cruijff te spreken: “Je gaat het pas zien als je het doorhebt.”

Rob van Houwelingen is emeritus hoogleraar Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Kampen, en onder meer auteur van Hemelse reisbegeleiding.

Meer lezen?

Rob van Houwelingen – Gods engelen en wij
De theologie podcast: Engelen in de Bijbel (Rob van Houwelingen)

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken